DZIAŁ WSCHODNI. Emilian. Ten, który ze złym rywalizuje
DZIAŁ WSCHODNI. Emilian. Ten, który ze złym rywalizuje
Aleksandra Zińczuk, Volodymyr Dyshlevuk (zdjęcia)
Gesty pamięci wobec takich ludzi, jak grekokatolicki ukraiński ksiądz ratujący dziesiątki Żydów z podpalonej synagogi ma czasem ważniejsze znaczenie niż patetyczne przemowy parlamentarne. 22 lutego 2019 roku odbyła się w Lublinie ceremonia poświęcenia miejsca i złożenie w fundamencie aktu o rozpoczęciu budowy pomnika bł. ks. Emiliana Kowcza.
Emilian Kowcz zmarł 75 lat temu w niemieckim obozie na Majdanku, do którego trafił w 1942 roku (numer obozowy 2399). Przyczyną uwięzienia była działalność księdza na rzecz prześladowanych ludzi różnych narodowości, m.in. udzielał chrztu Żydom, często oznaczało to ocalone życie na fałszywych dokumentach. Wśród swoich parafian piętnował wszelkie objawy antysemityzmu i sam odwiedzał społeczność żydowską w getcie w Przemyślanach. Jego dzieci pomagały w przenoszeniu korespondencji z getta. Nawoływał do dialogu, znane są jego liczne wypowiedzi w których apelował o pokojowe współistnienie Polaków, Ukraińców i Żydów. Stał po stronie zasad moralnych, ludzkiej przyzwoitości i osobistej odpowiedzialności. Uwięziony przez Niemców, w obozie koncentracyjnym wciąż czynił swoje posłannictwo niesienia otuchy bliźniemu. Zanim tam trafił był przesłuchiwany i torturowany we lwowskim więzieniu. Według wspomnień jego syna Serhija napisał list do Hitlera potępiający zabójstwa na Żydach [Zob. więcej]. Na terenie Majdanka, w baraku nr 14, potajemnie odprawiał zakazane msze święte oraz spowiadał współwięźniów. Mimo możliwości nie skorzystał z ofiarowanej pomocy zorganizowania ucieczki z obozu, chciał nadal wspierać innych.
Pochodził z małej huculskiej wsi, położonej w Karpatach. Ukraiński duchowny greckokatolicki był proboszczem w Przemyślanach, „gdzie został postawiony pomnik i to na miejscu, gdzie wcześniej stał Lenin. Kamień z wmurowaną tablicą, na której widnieją słowa Kowcza w trzech językach (polski, ukraińskim i angielskim)znajduje się od 2014 roku na terenie Muzeum, przed wejściem do Centrum dla zwiedzających. W latach 1919–1921 pełnił funkcję kapelana przy Armii Halickiej, walczącej o niepodległość Ukrainy” – przypomina ks. Stefan Batruch. Był też kapelanem w Bośni. W czasie okupacji rosyjskiej na terenach Galicji organizował opór. Kiedy wśród nacjonalistów ukraińskich zaczęła się szerzyć pokusa grabieży na opuszczonych polskich domach (Polaków okupant zdążył zesłać w głąb Rosji), gromił okoliczną ludność: „Czy tak was przez 20 lat wychowywałem? Zapatrzyliście się na tych trampów, którzy przyszli [ze wschodu] i rabujecie? Taka z was hołota? Wstyd mi za was przed Panem Bogiem! Jeśli macie choć trochę patriotyzmu w sobie, jeśli macie choć trochę sumienia, zwrócicie jeszcze dziś to co nakradliście od tych ludzi” [Por. 1]. Kiedy nad Europą krążyło widmo Holokaustu, interweniował u arbp. Szeptyckiego. Ten z kolei, wraz ze wsparciem rodziny, miał go wydostać z obozu. Kowcz odmówił.
Uroczystości z udziałem Prezydenta Ukrainy Petra Poroszenki obyły się w symbolicznym miejscu, miejscu pamięci o Zagładzie. Na terenie Państwowego Muzeum na Majdanku w ekumenicznym wydarzeniu wzięli udział m.in. przedstawiciele kościołów, władz Miasta Lublin oraz młodzież ukraińska. Uchwały, na mocy których pomnik powstanie przegłosowano jednogłośnie na sesjach 14 kwietnia 2016 r. i 22 lutego 2018 r., a wyrzeźbiona przez artystę kijowskiego Aleksandra Diaczenkę postać ks. Emiliana Kowcza stanie na skrzyżowaniu Drogi Męczenników Majdanka z ul. Cmentarną [Zob. 2].
Wnioskodawcą budowy pomnika jest prezes lubelskiej Fundacji Kultury Duchowej Pogranicza, ks. dr Stefan Batruch (na fotografii drugi od lewej). Starania fundacji o uhonorowanie bł. ks. Emiliana Kowcza mają na celu przypominanie o zapomnianym. Wciąż mało znana postawa ks. Emiliana, który nie bał się nieść pomoc, opowiada o tym, jak zachował pełne człowieczeństwo w najgorszych warunkach i okolicznościach, które zawsze i wszędzie przynosi wojna. Pomnik, którego odsłonięcie planowane jest w bieżącym roku, jako inicjatywa społeczna, będzie finansowany z zebranych środków. Ks. Emilian Kowcz może stać się dziś postacią znaczącą dla dialogu polsko-ukraińsko-żydowskiego. Podjęta w Lublinie inicjatywa przybliża nam głos kościoła katolickiego sprzed osiemnastu lat, kiedy został ogłoszony błogosławionym. Natomiast w 2001 roku Jan Paweł II podczas wizyty we Lwowie beatyfikował ks. Emiliana Kowcza.
23 lutego 2019
Aleksandra Zińczuk
Volodymyr Dyshlevuk (zdjęcia)