„Nakop Łodzi w trawnik”, „Zapalmy znicz łódzkim synagogom” czy „Lipowa OdNowa” – to tylko niektóre z haseł zachęcających do udziału w działaniach podejmowanych przez działającą w Łodzi Grupę Pewnych Osób.

Początków Grupy Pewnych Osób można szukać w lipcu 2006 roku, kiedy to grupa czytelników i aktywistów internetowego forum „Gazety Wyborczej” zebrała się, by z pomocą lokalnych mediów wystąpić w obronie studentki fotografii z USA, która została zatrzymana przy okazji fotografowania zakładów Gilette, oraz wyrazić opinię na temat zakazu fotografowania. Wyzwolona w ten sposób aktywność młodych ludzi, którym już wcześniej zdarzało się dyskutować na tematy związane z Łodzią, znalazła ujście w działaniach nieformalnej organizacji która przybrała nazwę Grupa Pewnych Osób. bieżące Informacje, zapowiedzi kolejnych akcji oraz relacje z dotychczasowych działań GPO można znaleźć na blogu www.gpo.blox.pl, w rozsyłanym regularnie newsletterze, a także w serwisach społecznościowych Facebook i GoldenLine. Komunikacji między uczestnikami GPO, w tym również wymianie poglądów oraz planowaniu kolejnych działań, służy grupa dyskusyjna w serwisie Google.

Działania w przestrzeni

Wiele spośród akcji podejmowanych przez GPO koncentruje się wokół tematyki utrzymania porządku w mieście. Do tej kategorii można zaliczyć działania na rzecz organizacji tablic służących rozlepianiu ogłoszeń, zapobiegania napisom na murach oraz przeciwko rozlepianiu nielegalnych ogłoszeń i petycji zarówno prywatnych jak i związanych z kampaniami reklamowymi dużych firm (Polkomtel) czy petycji i ogłoszeń rozlepianych poza przeznaczonymi do tego miejscami przez polityków. Podniesieniu estetyki śródmieścia służyły „Pikiety estetyczne”, w efekcie których zlikwidowano nielegalnie wznoszone w centrum, szpecące otoczenie budki fast-foodów. Podobny cel miała akcja zorganizowana w Mikołajki 2008 – opakowanie toalety zlokalizowanej tuż obok dawnego ratusza na Placu Wolności, reprezentacyjnym placu miasta. Opakowanie udające prezent świąteczny spowodowało natychmiastowe usunięcie szpecącego obiektu.

Wśród trosk, które spędzają sen z powiek Pewnych Osób znajduje się też stan zieleni miejskiej. Tutaj charakterystycznym dla Grupy Pewnych Osób sposobem działania jest guerilla gardening polegający na zazielenianiu przez lokalnych społeczników źle zagospodarowanej lub źle utrzymanej przestrzeni miejskiej. Do tego nurtu można zaliczyć nocny „napad” na trawnik zakończony wbiciem tabliczki ze znamiennym napisem „ZieLenie Miejskie” czy też cykliczne porządkowanie Starego Cmentarza przy ulicy Ogrodowej. Opisanie wszystkich akcji służących sianiu trawy, sadzeniu kwiatów, walce z samochodami nielegalnie parkującymi na trawnikach wykracza poza ramy tego tekstu.

Działania podejmowane przez Grupę Pewnych Osób realizowane są w formie happeningów, którym towarzyszy spora dawka humoru i zabawy. Za przykład może posłużyć rozdawanie fragmentów trawnika w styropianowych pudełkach („Na miejscu czy na wynos?”) przy ulicy Lipowej. Celem takiej formy jest zwrócenie uwagi – zarówno mediów jak i za ich pośrednictwem lokalnej społeczności – na problemy które są przedmiotem krytyki. Ten sposób działania jest w opinii Manuela Castellsa charakterystyczny dla organizacji środowiskowych, które wykorzystują w maksymalny sposób dostępne możliwości komunikacji i mobilizacji w nowym paradygmacie technologicznym: „Poprzez tworzenie zdarzeń, które przyciągają uwagę mediów, działacze ruchu na rzecz ochrony środowiska są w stanie dotrzeć do publiczności o wiele szerszej niż ich bezpośrednie zaplecze”¹.

Plebiscyty

Osobna formą działalności Pewnych Osób są plebiscyty, które służą mobilizacji szerokiego grona osób. Celem jednego z nich było oznaczanie „Czarnymi Kropami” szczególnie zaniedbanych miejsc, które wymagały natychmiastowej interwencji ze względu na wyjątkową brzydotę i bałagan. Częścią tej akcji było śledzenie postępów w usuwaniu przyczyn zaniedbania. Przeciwne cele – wskazywanie pozytywów a nie negatywów przestrzeni miejskiej – miał plebiscyt pt. „Punkt dla Łodzi” z założenia planowany w formie cyklicznej. Polegał on na nagradzaniu działań poprawiających wizerunek miasta. Spotkał się z bardzo pozytywnym przyjęciem mieszkańców i był szeroko opisywany w mediach. Zyskał m.in. patronat serwisu Bryła.pl, dodatku Gazety Wyborczej o tematyce architektonicznej oraz CommunityPlanning.net (sieci wymiany dobrych praktyk w dziedzinie uczestnictwa społecznego w planowaniu). Ciekawym przykładem plebiscytu było również zbieranie wniosków i komentarzy na temat stanu łódzkiej przestrzeni publicznej, które odbyło się na gwiazdkę 2008 roku pod hasłem „Mikołaju podaruj Łodzi”.

Rowery i współpraca z władzami miasta

Pewne Osoby zdecydowanie opowiadają się za promocją komunikacji publicznej oraz wykorzystania rowerów jako środka transportu indywidualnego zastępującego samochód. W tej dziedzinie – obok obecnych w wielu dużych miastach cyklicznych manifestacji rowerzystów zwanych „Masami Krytycznymi” czy happeningów służących zwróceniu uwagi na niedoskonałości ścieżek rowerowych – istotne znaczenie miało wypracowanie tzw. Standardów Rowerowych – dokumentu określającego normy realizacji ścieżek rowerowych w Łodzi, przyjętego zarządzeniem prezydenta we wrześniu 2009. Przykład ten świadczy o chęci Grupy do podjęcia dialogu z władzami lokalnymi dla wypracowania konsensusu i przyjęcia wspólnych rozwiązań w konkretnej sprawie. W podobny sposób toczyły się prace nad Strategią dla ulicy Piotrkowskiej. Wspólnie wypracowany dokument został jednak zarzucony i zapomniany.

Lipowa OdNowa

Na uwagę z pewnością zasługuje cykl działań służących oddolnej rewitalizacji ulicy Lipowej, jednej z bardziej zaniedbanych ulic Starego Polesia, która pomimo swojej nazwy jest niemal pozbawiona zieleni. Stoją przy niej XIX-wieczne budynki czynszowe, niejednokrotnie bez części frontowej i na ogół w złym stanie technicznym, Obrazu ul. Lipowej dopełnia bardzo zły stan nawierzchni, całkowity brak miejsc zabaw dla dzieci oraz charakterystyczny dla tej części miasta profil społeczny bogato opisywany w opracowaniach dotyczących dziedziczenia biedy w Łodzi. Celem działań Pewnych Osób na ul. Lipowej jest zmiana jej wizerunku i aktywizacja lokalnej społeczności. Początkowo Grupa działała samotnie. Obecnie w projekt „Lipowa odNowa” zaangażowało się szereg instytucji (między innymi Muzeum Sztuki) i jest on wspierany przez środki publiczne.

Podczas inicjującego imprezę Pikniku Lipowa OdNowa wspólnie z dziećmi z okolicy wykonaliśmy niby-makietę placu, zastanawiając się nad najlepszą lokalizacją huśtawek, piaskownicy i zjeżdżalni. Następnie studenci Zakładu Projektowania Urbanistycznego Instytutu Architektury i Urbanistyki Politechniki Łódzkiej opracowali w ramach konkursu projekt placu zabaw, a Rada Osiedla pozyskała fundusze na jego realizację. Obecnie czekamy na ostateczne ustalenie stanu prawnego działki (uprzednio komunalnej). Obok Pikniku – który przyciągnął mieszkańców angażujących się zarówno we wspólną zabawę jak i w pomoc dla organizatorów (w postaci ciepłej herbaty) – obyły się w tym miejscu również inne akcje adresowane przede wszystkim do dzieci i młodzieży w ramach projektu „Sąsiedzi”. Ostatnio przy Lipowej Pewne Osoby zorganizowały wspomnianą już akcję „Trawa na miejscu czy na wynos?”, która bez wątpienia polepszyła wygląd tamtejszych trawników. Więcej informacji o ul. Lipowej na witrynie projektu:www.lipowa.org.

Wizerunek Łodzi na zewnątrz i wewnątrz

Grupa Pewnych Osób zaangażowała się w promocję Łodzi jako Europejskiej Stolicy Kultury w roku 2016. Dla osiągnięcia zamierzonego celu oprócz działań medialnych realizowanych wspólnie z Łódź Art Center członkowie Grupy zajmowali się dystrybucją magnesów do umieszczenia na zderzakach samochodów z logiem ŁESK2016. Jedną z ostatnich akcji, której rozstrzygnięcie wkrótce nastąpi, był konkurs fotograficzny na zdjęcie z logiem ŁESK2016 w odległych zakątkach świata.

Promocja lokalnej tożsamości i ochrona zabytków

W działaniach Grupy Pewnych Osób dużo miejsca zajmują akcje służące ochronie i eksponowaniu roli, jaką dla lokalnej tożsamości odgrywa dawna zabudowa przemysłowa oraz typowa dla Łodzi XIX-wieczna zabudowa czynszowa. Nie sposób wymienić wszystkich tego rodzaju działań Grupy, ponieważ praktycznie przy każdej rozbiórce czy niewłaściwie prowadzonemu remontowi wznosi ona publiczne larum. Najbardziej jak dotąd spektakularną akcją był symboliczny pogrzeb fabryki Biedermanna, któremu towarzyszył stosowny nekrolog, kondukt żałobny oraz ceremonia z udziałem licznych żałobników, którzy przemaszerowali główną ulicą przyciągając uwagę publiczności.

Popularyzacja łódzkiej historii objęła też działania w obronie zabytkowych napisów na murach kamienic świadczących o wielokulturowych korzeniach miasta. Jedno z nich zmierzało do objęcia ochroną reklamy składu aptecznego Rozenblata przy ul. Zielonej (napis po polsku „skład apteczny” i cyrylicą „aptekarskij skład”) oraz hebrajskiego napisu „Linat Ha-Holim” (będącego nazwą przedwojennej organizacji pomagającej ubogim chorym) na frontowej elewacji budynku przy ul. Rewolucji 1905 Roku nr 19. Inne inicjatywy GPO, które można tu wymienić to także spacer „Zapalmy znicz łódzkim synagogom” po miejscach gdzie budowle te niegdyś się wznosiły wraz z wizytą w XXIL LO i pogadanką na ten temat oraz prezentacja filmów i wykładów o Łodzi w kinie „Tatry” („Zimowa wyprawa w Tatry”).

Dewastacja centrum miasta (zabudowy pofabrycznej i mieszczańskich kamienic) stanowi przedmiot zainteresowania wielu łódzkich ruchów miejskich. Wyburzenia dokonane na terenie dawnej fabryki Biedermanna przyczyniły się do ich konsolidacji pod wspólnym szyldem Ruchu Społecznego „Szacunek dla Łodzi”. W skład Ruchu obok Grupy Pewnych Osób weszły organizacje znane od wielu lat jak: Fundacja Ulicy Piotrkowskiej i Towarzystwo Opieki nad Zabytkami w Łodzi oraz szereg innych zrzeszających lokalnych aktywistów: Łódzkie Stowarzyszenie Inicjatyw Miejskich „Topografie”, Stowarzyszenie Łódzka Inicjatywa na rzecz Przyjaznego Transportu IPT, Stowarzyszenie Klub Miłośników Starych Tramwajów w Łodzi, Stowarzyszenie NEO, Łódź Art Center, Galeria Wschodnia, Stowarzyszenie Fabrykancka, Rowerowa Łódź, Fundacja na rzecz Kultury Żywej „Białe Gawrony”, Fundacja Normalne Miasto – Fenomen, Pracownia na rzecz Zachowania Dziedzictwa Kulturowego „Genius Loci”. Ruch ma również sporą rzeszę sympatyków niezrzeszonych.

Takie jednoczenie sił w dążeniu do wspólnego celu pojawia się często w działaniach podobnych ruchów społecznych bazujących na mediach elektronicznych jako głównej platformie komunikacji. Podobnie wyglądało to na przykład w Rzymie pod koniec 2004, gdzie – jak czytamy w materiałach sieci wymiany dobrych praktyk w zakresie projektów związanych z partycypacją społeczną w procesach rewitalizacji (URBACT) – różne działające niezależnie organizacje pozarządowe zwarły szyki dla uzyskania pożądanych efektów współpracy z lokalną władzą. Takie zjednoczenie wysiłków pomimo niewielkich różnic pozwoliło na stworzenie „mgławicy”, której udało się uniemożliwić działanie „grubych ryb” symbolizujących silnych aktorów gry o przestrzeń, co znalazło wyraz w obrazku przedstawiającym rybę złożoną z wielu małych rybek, które goni jedną „gruba rybę”. Ta grafika funkcjonowała w Rzymie jako ikona działania tamtejszych ruchów społecznych

Wszystkich działań Pewnych Osób nie sposób wymienić. Wynika to w dużej mierze z samego charakteru tego ruchu, w ramach którego każdy, nawet całkowity nowicjusz, może zainicjować kolejną akcję. Pozwala na to otwarta formuła działania oraz wykorzystanie internetowej platformy komunikacji jako medium dla porozumiewania się. Obecność wielu różnorodnych wątków i tematów wynika z zainteresowań, preferencji i poglądów różnych osób działających w ramach Grupy.

Wnioski

Rozwój społeczeństwa obywatelskiego związany jest ze wzrostem świadomości społecznej. Człowiek masowy, którego opisuje hiszpański filozof José Ortega y Gasset w słynnej książce Bunt Mas² jest świadom swojej wartości i chce działać. Jednym z podstawowych obszarów działania społeczności jest kształtowanie środowiska życia jednostek – co pozostaje istotą projektowania uczestniczącego, zdefiniowanego przez Henry’go Sanoffa jako „zachowanie zmierzające do wytworzenia siły pozwalającej na zmiany w tworzeniu i zarządzaniu środowiskiem życia ludzi”³. Sanoff wskazuje na następującą prawidłowość:

„[…] siła [podejścia uczestniczącego] leży w stawaniu się ruchem, który przecina tradycyjne profesjonalne bariery i uwarunkowania kulturowe. Jego korzenie szukać można szukać w ideałach demokracji uczestniczącej, gdzie kolektywne podejmowanie decyzji jest w dużym stopniu zdecentralizowane i odbywa się w wszystkich odłamach społeczności, tak iż wszystkie jednostki zdobywają umiejętności niezbędne do brania udziału w życiu publicznym i mogą w sposób efektywny uczestniczyć w różny sposób w podejmowaniu wszystkich decyzji, które ich dotyczą.”

Gerhard Fischer i inni⁴ wskazuje na inny czynnik sprzyjający podejściu partycypacyjnemu, który został opisany jako inteligencja zbiorowa – collective intelligence: „Inteligencja zbiorowa (CI) [jest] wspólnym poglądem, który kształtuje się poprzez wzajemne oddziaływanie w grupie. Rezultat staje się pełniejszy i nabiera większej rangi niż suma poglądów indywidualnych. Jednostki, które angażują swój potencjał intelektualny we wspólnie podejmowane działania […] współtworzą inteligencję zbiorową.”⁵

Pojęcie „Web 2.0”, dla którego istotą jest aktywność użytkowników, może być postrzegane jako inny aspekt trendu opisanego powyżej. Zjawisko to będące efektem gwałtownego rozwoju internetu, zostało po raz pierwszy zdefiniowane przez Tima O’Reilly’ego w 2005 roku poprzez cechy charakterystyczne, wśród których na pierwszym miejscu znalazło się określenie „sieć jako platforma”.⁶Definicja Roberta Kaye’a z 2006 roku za Halem Sternem określa Web 2.0 jako “sieć, która pozwala na wprowadzanie danych” – inaczej niż Web 1.0, która była określana jako „sieć tylko do odczytu” co podkreśla aktywność użytkowników jako rdzeń zjawiska.⁷

Grupę Pewnych Osób można zdefiniować jako egzemplifikację ruchu miejskiego, o których pisał Manuel Castells w 1982 roku⁸. Ruchy miejskie są nieodłącznym elementem funkcjonowania społeczeństwa demokratycznego w warunkach rozwoju technologii informacyjnych. Sith Godin porównuje istotę funkcjonowania współczesnego społeczeństwa do zbioru plemion⁹ organizujących się wokół idei i jej lidera. W przypadku GPO taką ideą jest podniesienie walorów estetycznych i funkcjonalnych środowiska miejskiego. Miejsce pojedynczego lidera zajmuje grupa osób najbardziej aktywnych, z których każda ma swoją ideę fix, którą stara się realizować. Popularyzacji idei służy forma analogiczna jak w przypadku ruchów ekologicznych¹⁰ a mianowicie taka która ma przyciągnąć uwagę mediów, a co za tym idzie możliwie szerokiej publiczności. Bardzo charakterystyczną cechą GPO jest atrakcyjność przekazu medialnego. Ich akcje opierają się na humorze, a reklamujące je medialne klipy są świetnie zrobione i dobrze udźwiękowione. Niewątpliwie to również przekłada się na popularność ruchu. O celowości i potrzebie działania Pewnych Osób najlepiej świadczy nagroda którą otrzymali od studentów łódzkich uczelni podczas uroczystej Gali Biznesu w maju 2009 „Za zasługi dla rozwoju miasta”. Jeszcze lepiej zaś świadczy wzrastająca liczba członków Grupy oraz jej sympatyków.

Rolę Grupy Pewnych Osób i innych podobnych organizacji można przyrównać do roli trzmiela, który wykonując przynależne mu czynności (szukając pożywienia) przy okazji przenosi pyłek między kwiatami, dzięki czemu łąka (symbolizująca bezpośrednie środowisko życia) może kwitnąć. Podobnie ruchy społeczne realizując swoje cele przyczyniają się do rozwoju dyskusji na tematy związane z ich działaniami, a tym samym do podniesienia poziomu wiedzy i szeroko rozumianej edukacji społecznej. W przypadku GPO tematem tej dyskusji jest estetyka miasta, środowisko życia mieszkańców, utrzymanie należytego stanu substancji zabytkowej, źródła lokalnej tożsamości. Stąd bardzo krótka droga do szerokiej edukacji społecznej w tematach związanych z planowaniem przestrzeni, czego dowodem jest zainteresowanie ruchów społecznych związanych z GPO powstającym właśnie dokumentem studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi.

W powstawaniu ruchów takich jak łódzka GPO upatrywałabym szansy dla rozwoju rzeczywistej partycypacji społecznej w procesie planowania. Dzięki temu i innym podobnym do niego ruchom możliwa staje się edukacja społeczna w dziedzinach związanych z planowaniem, a troska „zaangażowanych mieszkańców”¹ o najbliższe otoczenie przyczynia się do rozwoju pełnoprawnego partnera dialogu o przyszłości miasta.

________________________________________________________________________

Małgorzata Hanzl