Artykuł przedstawia badania dotyczące oddziaływania psychologicznego nowych technologii na aktywnych użytkowników sieci Internet. Autor koncentruje się głównie na badaniach rosyjskich. Podstawową metodą wykorzystaną w pracy jest krytyczna analiza piśmiennictwa i źródeł.

Pavieł Byčak

Temat wyklarował się w wyniku nadejścia pandemii, a wraz z nią czasów kwarantanny i długiej izolacji ludzi. Czasy były trudne dla wielu z nas pod względem małego stopnia komunikowania się interpersonalnego, grupowego w czasie rzeczywistym. Trzeba było jednak adaptować się do zaistniałej sytuacji na świecie i w tym pomogły nam nowe technologie. Internet zaspokajał potrzeby komunikacyjne, ułatwiał komunikację ludzi na odległości, oferował mnóstwo usług i treści rozrywkowych. Robił to zawsze i robi to w ciągu dalszym. Interakcja społeczeństwa z Internetem staje się coraz bliższa, ilość spędzanego czasu w cyberprzestrzeni rośnie. Obserwujemy negatywne skutki psychologiczne u aktywnych użytkowników sieci – przeważnie u młodzieży. Wynalazek Internetu ma dużo zalet, ale także jest druga strona medalu. Czym tak naprawdę jest Internet? Jaką rolę pełnią nowe technologie we współczesnym społeczeństwie informacyjnym? Jakie mają cele? Tajemnice? I jak wpływają na nasze życie i przyszłość młodszych pokoleń?

W artykule poruszono trzy główne tematy: przedstawienie „systemu Sigma” – mającego za zadanie przewidywanie zachowania człowieka w danych warunkach; omówienie profili psychologicznych użytkowników Internetu w świetle badań rosyjskich oraz ogólne omówienie negatywnych skutków wpływu nowych technologii na psychikę ludzi. Wszystkie informacje dotyczące „Systemu Sigma” są niepełne i oparte na źródle osobowym – objęte są tajemnicą komercyjną firmy Backdoor Security Consulting.

Artykuł powstał na podstawie pracy naukowej, w której podjęto próbę  uświadomienia czytelnikom istoty Internetu, bowiem pojęcie tego wynalazku struktur wojskowych, instrumentu i zarazem medium społeczeństwa jest dość złożone i obszerne. Dlatego wymaga pogłębionych, rzetelnych badań, długich dyskusji i zwrócenia uwagi na to zjawisko całej społeczności, jak również i rządu państwa. 

„System Sigma” – przewidywanie zachowania człowieka w danych warunkach

Od końca ubiegłego wieku na Zachodzie używano tak zwanych systemów profilowania do tworzenia cech osobistych. Nazwa ta pochodzi od angielskiego słowa profile – profil. A same systemy zawierają kompleks psychologicznych metod oceny i przewidywania ludzkiego zachowania.
Podobne narzędzia do profilowania wykorzystywane są także w nowych technologiach, w szczególności w Internecie (wyszukiwarki, sieci społecznościowe).

Profilowanie – to technika kompleksowej oceny uwzględniająca wiele czynników podmiotu w celu stworzenia szczegółowego portretu psychologicznego. W tej technice oceniane są następujące czynniki: dane zewnętrzne, cechy zachowań werbalnych i niewerbalnych, aspekty psychologiczne podmiotu. Podczas przeprowadzenia ogólnej analizy można wziąć pod uwagę nawet cechy pisma ręcznego i głosu.
Kolebką profilowania jest kryminalistyka, gdzie technikę tę wykorzystano również do stworzenia portretu psychologicznego przestępcy. W tym obszarze metoda wykazała się wysoką skutecznością. W XXI wieku, obok działań operacyjno-poszukiwawczych, profilowanie jest aktywnie wykorzystywane w rekrutacji pracowników, do analizy konkurencji i partnerów w biznesie, a także w praktyce psychologicznej do prowadzenia diagnostyki operacyjnej pacjenta.

„System Sigma” to najnowsze opracowanie, które łączy metody sztucznej inteligencji i pracę specjalistów o wąskim ukierunkowaniu. Sigma reprezentuje sobą ogromny zestaw technik i narzędzi programowych. Wykorzystuje kilkaset skomplikowanych algorytmów do określenia stanów fizjologicznych i emocjonalnych badanego. Skuteczność programu została sprawdzona w praktyce: pierwsze testy wykazywały wynik na poziomie 77–85% rzetelności. A wraz z udoskonalaniem i rozwojem systemu liczba ta wzrosła do 95–96%. To nowe narzędzie, które pozwala znacząco ograniczyć czynniki ryzyka w biznesie.

Witalij Bałaszow, dyrektor generalny „Backdoor Security Consulting”, w rozmowie z jednym z przedstawicieli mediów w Rosji odpowiedział na pytanie o specjalizacji jego firmy:

Naszym głównym kierunkiem jest wywiad konkurencyjny i przewidywanie ludzkich zachowań. Ostatnio zwracamy większą uwagę na to drugie. Wynika to z faktu, że bardzo mało uwagi poświęca się ukrytym potencjałom samej osoby, ponieważ jest ona najsłabszym ogniwem w każdym łańcuchu. Możemy pomóc firmom wyeliminować ryzyko utraty reputacji i strat finansowych oraz zminimalizować ryzyko podczas pracy z ludźmi (Bałaszow 2021: 1).

Na podstawie psychologicznej analizy reakcji emocjonalnych „Sigma” jest w stanie przewidzieć możliwe zachowanie podmiotu w określonych okolicznościach. Analiza uwzględnia profile wzrokowe, mowy i pisania podmiotu, które są identyfikowane za pomocą zestawu testów analitycznych. Dane przetwarzane są za pomocą oprogramowania opartego na sztucznej inteligencji, która z kolei jest zbudowana z sieci neuronowych.
„Sigma” jest wykorzystywana w procesie selekcji lub oceny pracowników, a także przy zawieraniu dużych transakcji i pracy z problematycznymi klientami (na przykład w celu zwrotu długów bez zaostrzania sytuacji konfliktowych w relacjach). Dlatego też z tego systemu profilowania mogą korzystać struktury rządowe i komercyjne, a także prezesi największych korporacji, takich jak Google, Microsoft i in.

Program jest również interesujący dla pracowników ochrony, którzy używają go do wykrywania potencjalnych naruszeń prywatności i szpiegostwa przemysłowego. Dla kadry kierowniczej potencjał proponowanego systemu profilowania jest praktycznie nieograniczony i służy do minimalizowania ryzyka podczas skomplikowanych negocjacji z nowymi partnerami, sprawdzania pracowników i bliskich oraz opracowywania odpowiedniej taktyki dla konkretnych osób i sytuacji. Głównym celem „Sigmy” jest analiza podmiotu w celu przewidzenia jego zachowania w danych okolicznościach.
Dla bardziej konkretnego przedstawienia wyników pracy systemów profilujących przy tworzeniu portretu psychologicznego użytkownika sieci Internet posłużymy się przykładem dokumentu firmy „Backdoor Security Consulting”, zawierającego raport danych o podmiocie po jego „opracowaniu” w „Systemie Sigma”.

Dane z raportu dotyczą rozwiązania sporu finansowego między wieloletnimi przyjaciółmi i współpracownikami. Obaj panowie byli założycielami dużego moskiewskiego holdingu budowlanego, będąc wielkimi figurami z rozległymi powiązaniami biznesowymi, jeden z nich był winien drugiemu znaczną sumę pieniędzy. Specjaliści backdoor byli zobowiązani do rozwiązania problemu finansowego między klientem a podmiotem tak delikatnie i skutecznie, jak to tylko możliwe. Jednocześnie w interesie klienta był brak rozgłosu i załatwienie sprawy w jakikolwiek sposób, z wyjątkiem przestępstwa i sądów.

W tym celu postanowiono wykorzystać program „Sigma”, który łączy technologie sztucznej inteligencji i zaangażowanie wyspecjalizowanych specjalistów na poszczególnych etapach, aby opracować jedyną słuszną taktykę rozwiązania powstałego problemu. W ciągu 37 dni opracowano szczegółowy portret psychologiczny dłużnika (zbieranie informacji na ten temat odbywało się za pośrednictwem otwartych źródeł w Internecie):
Pierwotne dane: podmiot dorastał w dobrze prosperującym miejscu, w małym miasteczku wojskowym, w rodzinie wojskowego. Ma starszą siostrę mieszkającą w Europie i brata, z którym utrzymuje sporadyczny kontakt. Dorastał jako zdrowe dziecko, rzadko uprawiał sport. Ojciec badanego nieustannie chodził „na kobiety”, a obecnie przechodzi rehabilitację w jednym ze szpitali w Moskwie. Podmiot służył 12 lat w Siłach Specjalnych, później został z nich wydalony z powodu kompromitujących dowodów. Po odejściu pracował przez dwa lata jako urzędnik w moskiewskim Ministerstwie Budownictwa, skąd przeszedł do branży budowlanej – wraz z dwoma innymi założycielami stworzył i rozwinął duży holding. Obecnie nie pali i rzadko pije alkohol. Główną słabością podmiotu są kobiety. Pierwsze małżeństwo trwało około trzech lat i rozpadło się z powodu podmiotu zainteresowania innymi kobietami. Obecnie od 20 lat trwa w drugim związku, ale każdy z małżonków żyje sam. Z drugiego małżeństwa ma dwie córki – 23 i 14 lat oraz jedną nieślubną, z którą nieustannie próbuje nawiązać kontakt. Głównym przesłaniem motywacyjnym tematu jest dobrobyt materialny i dochód pieniężny. Aby osiągnąć korzyści finansowe, popełnia czyny przestępcze i głęboko niemoralne. Ma ekstremalny stopień zewnętrznej motywacji, zazdrości i skąpstwa do poziomu krytycznego. Za pomocą donosów i intryg często zrzuca winę na kolegów. Posiada wiedzę encyklopedyczną z wielu dziedzin gospodarki. Aktywnie i zręcznie manipuluje zachowaniem znajomych. Posiada szeroki wachlarz umiejętności i zdolności do prowadzenia otwartych i tajnych negocjacji, a także dar przekonywania. Potrafi celowo wprowadzić kogoś w błąd. Plastyczność psychiki pozwala podmiotowi szybko dostosować się do każdej sytuacji, podejmować trafne decyzje i korygować linię zachowań. Poziom samokontroli waha się od 64 do 76%. Poziom samooceny jest zawyżony o 52%, co prowadzi do spadku obiektywizmu.

Wyniki badań w programie „Sigma”

Podmiot wykazuje mieszane oznaki flegmatyka i sangwinika. Dzięki specjalnemu przygotowaniu psychologicznemu w przestrzeni medialnej konsekwentnie wykazuje spokój, stabilność emocjonalną. W biznesie jest rozważny, szybko reaguje na otaczające wydarzenia, ma żywy i mobilny układ nerwowy. Traktuje rzeczy z troską i skrupulatnością. Pewną bierność można wykazać na kierunkach z małym zyskiem. Żywo interesuje się cudzymi sprawami, ale robi to ostrożnie i jakby mimochodem. Obciążenie społeczne jest pasywno-agresywne. Wyraźnie dzieli ludzi na przyjaciół lub wrogów. Pierwsza grupa obejmuje niewielką liczbę kolegów, głównie wojskowych i członków rodziny.
1) Patologiczne skąpstwo: 88% (początkowa patologia).
2) Chęć całkowitej kontroli: 76%.
3) Brak zasad sumienia i moralności: 94%.
4) Wysoki poziom słabo kontrolowanych lubieżnych emocji.
5) Źle toleruje emocjonalnie tzw. złamanie szablonu – poziom zanurzenia w niedopuszczalności sytuacji wzrasta o 2,7 razy.
6) Często w komunikacji posługuje się techniką „nieistniejącej pięknej przyszłości”, która jest typowa dla przedstawicieli małego biznesu.
7) Podmiot ma dobrze zawoalowane „lęki o społeczne dno” – bieda, samotność, odrzucenie przez kobietę, brak pracy. Według ogółu danych badany reprezentuje trzeci stopień trudności w przewidywaniu przyszłego zachowania w danych warunkach z czterech możliwych.

Praktyczna realizacja

Klientowi zaproponowano plan dwóch wywiadów. Rozmowa nr 1 miała odbyć się przez telefon. Przed rozmową w sieciach społecznościowych, od sekretarki klienta, musiała zostać przekazana informacja dotycząca nowej umowy i podróży służbowej do ZEA. W rozmowie nr 1 klient negocjował z podmiotem termin i godzinę spotkania w celu ostatecznego rozwiązania wszystkich kwestii finansowych. Backdoor Security Consulting przeprowadził następnie kilka wstępnych rozmów z klientem, podczas których, w oparciu o wyniki Sigmy, udzielono szczegółowych instrukcji dotyczących zachowania, sposobu mówienia oraz użycia słów kluczowych podczas bezpośredniej rozmowy #2.

Wynik
Na spotkaniu podczas rozmowy nr 2 zostały spełnione wszystkie warunki klienta. W tym przypadku nie zaobserwowano nadzwyczajnego lub nieprzewidywalnego zachowania badanego.
Integralną częścią nowych technologii są systemy profilujące (jak przedstawiony „System Sigma”), które w podobny sposób gromadzą i poprzez algorytmy analizują dane o użytkownikach sieci Internet w celu stworzenia ich szczegółowego portretu psychologicznego. Użytkownicy w Internecie pozostawiają ogromną ilość informacji o sobie i swojej aktywności dzięki plikom „cookies” – jednemu z wielu innych narzędzi systemów profilowania; a także poprzez specjalnie utworzony projekt stron internetowych, sieci społecznościowych składających się z bloków; algorytmów serwisów internetowych zbierających o nas informacje dotyczące podstawowych danych osobowych, takich jak: imię, nazwisko, patronim, pseudonim, płeć, narodowość, rasa, wyznanie, grupa krwi, wiek, data urodzenia, adres e-mail, adres domowy, adres służbowy, adres inny niż e-mail, numer telefonu domowego, służbowego, komórkowego, numer ICQ, identyfikator Skype, pseudonim IRC, oraz inne informacje kontaktowe komunikatora internetowego, adres strony głównej i/lub blog w Internecie, informacje o hobby, zainteresowaniach, rodzinie, przebytych chorobach, preferencjach politycznych, przynależności partyjnej, preferencjach kulturowych, umiejętności porozumiewania się w językach obcych, złożonych ślubowaniach itp.
Obecni korporacyjni giganci finansowi z branży nowych technologii mają swojego boga – biznes. Wykorzystując systemy profilowania, ogromne strumienie danych o użytkownikach rejestruje się i przechowuje w chmurze, w folderze Big Data w celu ich dalszej analizy i tworzenia lalek modelowych, które prezentują szczegółowy portret psychologiczny każdego użytkownika. Celem wszystkiego jest zwielokrotnienie wyświetlania treści reklamowych dla dodatkowego zysku. Na przykład systemy rekomendacji na platformach hostingu wideo, sieciach społecznościowych, poczcie e-mail wykorzystują wyniki uzyskane na podstawie danych o użytkownikach z systemów profilowania, aby w jak największym stopniu skupić uwagę odbiorcy na ekranach gadżetów w celu wyświetlania reklam w tym procesie. W ten sposób obecny model biznesowy działa i osiąga cele z wykorzystaniem nowych technologii (Internetu).

 Profile psychologiczne użytkowników

Uwzględniając przestronną wszechmoc technologii XXI wieku i ich nieustanny rozwój, należy także badać stopień wrażliwości społeczeństwa, które wykorzystuje technologie na co dzień w swoim życiu prywatnym, politycznym, gospodarczym i społecznym, w celu identyfikacji przyczyn istniejących zjawisk i wielu procesów przebiegających w świecie (jak np. ukształtowanie się społeczeństwa informacyjnego, mediatyzacja mediów, polaryzacja społeczna i in.), z których wynikają wielorakie problemy zachodzące w licznych sferach funkcjonowania na poziomie całych społeczeństw i państw. Należy także zwrócić uwagę na negatywne skutki, opisywanych technologii, które odbijają się na jakości życia poszczególnych warstw społeczeństwa a między innymi młodzieży, której dobrostan psychiczny jest narażony na liczne negatywne zmiany behawioralne.
W celu odkrycia wrażliwych stron człowieka warto się oprzeć nadanych pochodzących z rosyjskich badań, które zidentyfikowały pięć odrębnych typów profili, określających kluczowe wartości osoby i jej indywidualne cechy psychologiczne, które z kolei determinują wybór określonych zachowań. Przedstawiciele każdej zidentyfikowanej podgrupy mają określone obszary podatności, które pozwalają na najskuteczniejsze oddziaływanie informacji na nich w Internecie.
Dane zgromadzono za pomocą kwestionariusza wartości S. Schwartza. W badaniu wzięło udział 1200 badanych nastolatków (17–25 lat), w tym 404 chłopców i 796 dziewcząt, uczniów szkół średnich, uczelni wyższych w Ekaterinburgu, a także młodzież pracująca.
Najczęstszym profilem wartości wśród młodzieży okazał się profil przedstawiony na rysunku 1., wykazuje go 23,3% badanych (280 osób).

Rysunek 1. Profil wartości „Plastyczny”2.
„Самоопределение” (z jęz. rosyjskiego) – samostanowienie.
„Открытостьизменениям” (z jęz. rosyjskiego) – otwartość na zmiany
„Самоутверждение” (z jęz. rosyjskiego ) – autoafirmacja.
„Сохранение” (z jęz. rosyjskiego) – zachowanie

Wszystkie cechy integralne w tym stosunku wartości zajmują wartości średnie i nie mają przesunięć do żadnego z biegunów. Taki obraz jest dość typowy dla badanej grupy wiekowej, gdyż zgodnie z zadaniami związanymi z wiekiem, to właśnie ten okres ontogenezy odpowiada za aktywne kształtowanie i wybór pozycji życiowej człowieka. Jednak pod tym względem młodzi ludzie stają się najbardziej podatni na wszelkie wpływy zewnętrzne i często zmieniają swoje poglądy w zależności od sytuacji. Tak więc, przy pewnym zgodnym wpływie na obecny stan osoby, można wykazać konformizm i uległość, a przy normatywnym sposobie interakcji, przeciwnie, opór i pragnienie niezależności. Taka skłonność do omawianego modelu wartości jest charakterna dla mężczyzn. Zatem głównymi zagrożeniami wpływu informacji dla tej grupy będą: niska krytyczność, gotowość do zmiany poglądów i przekonań, akceptacja i tolerancja szerokiego wachlarza zachowań, jeśli istnieją dla nich racjonalne uzasadnienia. W związku z tym dana grupa będzie aktywnie reagować na takie usługi internetowe jak: portale społecznościowe, czyli grupy związane z zainteresowaniami typowymi dla tej grupy wiekowej; sieciowe gry online, a także czaty i fora dyskusyjne.
Inny typowy profil wartości pokazano na rysunku 2.

Rysunek 2. Profil wartości „Perfekcjonista”.

Taką konfigurację cech integralnych z wysokimi wskaźnikami we wszystkich biegunach wykazuje 14,3% respondentów(172 osoby). Młodzi ludzie zorientowani na wartości wykazują skłonność do perfekcjonizmu i młodzieńczego maksymalizmu. Duże znaczenie często przeciwstawnych wartości może raczej świadczyć o braku uformowanych przekonań i postaw, a także o ich potencjalnej mobilności z jednej strony, a z drugiej o gotowości i poszukiwaniu sensownych wytycznych życiowych oraz potencjalnej podatności na sprawy egzystencjalne. Odpowiednimi ryzyko oddziaływania informacyjnego dla tej grupy respondentów może dotyczyć kategorycznego postrzegania innych, krytyczności ocen, orientacji na odnalezienie siebie i swoich celów życiowych, a także wysokiej gotowości do zmian. Zasoby internetowe, za pomocą których można wpływać na chłopców i dziewczęta o takich indywidualnych cechach, to sieci społecznościowe, czyli grupy z popularnymi osobowościami medialnymi, fora o tematyce egzystencjalnej, blog osobisty lub blogi ludzi sukcesu, których zainteresowania i hobby są atrakcyjne dla młodych ludzi.
Kolejny najczęstszy profil wartości wśród młodych ludzi przedstawia rysunek 3.

Rysunek 3. Profil wartości „Społecznie zorientowany”.

Ten profil ma również trzy maksymalnie dostrzegalne bieguny, z których dwa są względem siebie polarne i jeden bardziej wyraźny punkt orientacyjny w odniesieniu do samostanowienia. Takie cechy charakterystyczne są dla 13,5% badanych chłopców i dziewcząt (ogółem 162 osoby) i są bardziej charakterystyczne dla dziewcząt niż chłopców. Behawioralne przejawy takiej konfiguracji orientacji życiowych, to chęć zgadzania się osoby z innymi, wyraźna potrzeba akceptacji przez grupę odniesienia, a także znaczenie relacji międzyludzkich z punktu widzenia ich komponentu emocjonalno-
-sensorycznego. Jednocześnie dziewczęta i chłopcy mogą wykazywać zarówno aktywne, ofensywne, a nawet agresywne wzorce zachowań w poszukiwaniu nowych doświadczeń, czerpania przyjemności lub obrony własnych opinii, jak również zajmować postawę wyczekującą, ostrożną i skupiać się na grupie, przestrzegać przyjętych norm i zasad i nie podejmować potencjalnie niebezpiecznych działań. W związku z tym zagrożenia podatności informacyjnej tej grupy respondentów obejmują: wrażliwość emocjonalną, empatię, orientację na opinię znaczącej grupy społecznej, ewentualną skłonność do działań impulsywnych. Psychologiczny wpływ na dziewczęta i chłopców w Internecie może być skuteczny podczas korzystania z sieci społecznościowych – dostęp do osobistych stron lub społeczności, portali randkowych, forów o tematyce społecznej (pomoc dzieciom, uchodźcom itp.).
Kolejny to profil wartości z wyraźnymi biegunami o charakterystyce całkowitej wartości (rysunek 4).

Rysunek. 4. Profil wartości „Szukający”.

Profil ten obserwuje się u 11,6% badanych (139 osób) i jest również bardziej typowy dla kobiet. Osobliwością osób o podobnym stosunku orientacji wartości jest wyraźna chęć poszukiwania nowych doświadczeń, samodzielności i niezależności, a także priorytet tych zachowań, które pozwalają cieszyć się i jasnymi pozytywnymi emocjami. Jednocześnie człowiek jest skłonny do zachowania i utrzymywania licznych kontaktów międzyludzkich, ze szczególnym uwzględnieniem najbliższego otoczenia. Dziewczęta i chłopcy, u których daje się zauważyć symptomy tego profilu są towarzyscy, łatwo nawiązują nowe znajomości, mają optymistyczny pogląd na otaczający ich świat i dążą do ciągłego poszerzania swojego kręgu społecznego. Zagrożeniami dla młodych ludzi o tym profilu wartości mogą być: wysoka aktywność społeczna, niska krytyczność przy wyborze partnerów do interakcji, chęć nowości i orientacja na własne interesy. Zasoby Internetu, które pozwalają najskuteczniej wpływać na tę grupę młodych ludzi, obejmują wszystkie warianty i odmiany sieci społecznościowych: fora, czaty i blogi osób o nietypowych hobby i zdolnościach; popularne usługi hostingu wideo (na przykład YouTube).
Następny profil wartości powszechny wśród młodych ludzi charakteryzuje się konfiguracją jednobiegunową (rysunek 5).

Rysunek 5. Profil wartości „Hedonistyczny”.

Taki stosunek cech wartości całkowych wykazuje 7,7% chłopców i dziewcząt (ogółem 92 osoby), przy czym nie stwierdzono między nimi różnic istotnych statystycznie. Kluczowymi wytycznymi życiowymi dla tej grupy młodych ludzi jest pragnienie przyjemności oraz ukierunkowanie na nowe doświadczenia i własną niezależność. O pierwszeństwie tej szczególnej grupy wartości decyduje tzw. pozycja „konsumencka” młodych ludzi, którą wyróżnia wybór takich strategii behawioralnych, które zaspokajają ich własne zainteresowania, prowadzą do pozytywnych emocji i pozwalają młodemu chłopcu lub dziewczynie na autoafirmację, czyli podwyższaniu własnej wartości. Ryzyko podatności na zagrożenia informacyjne młodzieży o podobnej pozycji życiowej to ich predyspozycje do zachowań hedonistycznych, niska krytyczność w stosunku do czynów przestępczych oraz możliwość przejęcia ich do własnego zachowania, gotowość do zmiany priorytetów i orientacji wartości. Usługi sieci internetowych, za pośrednictwem których można wpływać na tych odbiorców to: sieci społecznościowe i grupy w nich o popularnych lub nietypowych zainteresowaniach, gry sieciowe z aktywną komunikacją uczestników, usługi hostingu wideo, serwisy randkowe.

Zatem struktura sfery wartości młodych ludzi i jej cechy treściowe mogą być strefą podatności na wpływ Internetu, co stwarza ryzyko manipulacji postawami i zachowaniami młodych ludzi, kształtowania się negatywnej postawy czy nawet działania destrukcyjnego ( społeczności aspołeczne).
Każda grupa młodych ludzi ma określone obszary podatności na informacyjne i emocjonalne oddziaływanie w Internecie.
Istnieje szereg czynników, które sprawiają, że młodzież jest bardziej wrażliwa na wpływ Internetu. Mogą to być zarówno cechy dotyczące jej stosunku do Internetu (instrumentalny, docelowy, semantyczny, wartościowy itp.), jak i stopień zanurzenia w wirtualnym środowisku oraz gęstość interakcji z nim.

Pod wieloma względami zarówno zachowanie, jak i postawa osoby związane są z uogólnionymi postawami wobec interakcji z wirtualnym środowiskiem społeczeństwa jako całości, a także z rzeczywistymi wzorcami zachowań, ukierunkowaniem na wybrane wartości i praktykami komunikacyjnymi bliskiego otoczenia społecznego. W efekcie stosunek młodych ludzi do Internetu jest nie tyle wynikiem ich własnego wyboru i pozycji, co stereotypowej postawy, powszechnej w określonej grupie społecznej.

Negatywne skutki wpływu nowych technologii na psychikę ludzi

W XXI wieku ludzie i państwa są połączone złożonymi systemami przepływu informacji i komunikacji, dla których odległości nie mają znaczenia, a źródła utrzymania ludzi w coraz większym stopniu zależą od informacji i nowoczesnych technologii informacyjnych.
Środowisko informacyjne działa jako środek, za pomocą którego społeczeństwo przekazuje człowiekowi normy, wartości, postawy i stereotypy zachowań.

Adekwatność, kompletność informacji wpływa na świadomość, daje obraz rzeczywistości, poznawczy model świata i sytuacji, rozumienie siebie i swoich możliwości. Podstawowa właściwość informacji (w odniesieniu do osoby) polega na tym, że odrywając się od przedmiotu refleksji, istnieje ona samodzielnie, staje się treścią pamięci, czyli samodzielnie uczestniczy w procesach umysłowych, przekształca się w wyobrażenia, wiedzę i umiejętności.

W tym miejscu należy zauważyć, że oddziaływanie informacyjne ma zawsze charakter psychologiczny i determinuje zachowanie odbiorcy pośrednio, poprzez mechanizmy umysłowe mózgu. Wpływy informacyjne osiągają efekt (zarówno negatywny, jak i pozytywny), gdy zmieniają, przebudowują właściwości psychologiczne, stany i wzorce zachowań jednostki.
Negatywny wpływ informacyjno-psychologiczny to wpływ informacji na psychikę i świadomość człowieka, prowadzący do nieodpowiedniego odzwierciedlenia otaczającej rzeczywistości i w efekcie do zmiany zachowania.
Pod pojęciem informacyjno-psychologicznych czynników ryzyka oddziałujących na odbiorcę rozumie się takie cechy systemu „odbiorca – środowisko informacyjne”, które są potencjalnie niebezpieczne dla normalnego życia z powodów psychologicznych skutków oddziaływania informacji.

Główne czynniki ryzyka informacyjnego i psychologicznego tkwiącego w samej osobie to:

1) niedojrzałość jednostki, wyrażająca się w niemożności samodzielnej, świadomego wyboru informacji istotnych dla jej zmian, przekonań i planów;
2) osobiste postawy wobec konformizmu, naśladownictwa, gotowość do dostrzegania manipulacyjnych wpływów informacyjnych;
3) ujemnie zmieniony stan funkcjonalny mózgu i psychiki;
4) stan społeczeństwa, który przyczynia się do wzrostu podatności na sugestię, masowego zarażenia się ideami, apelami pochodzącymi od charyzmatycznej osobowości wywołany na poziomie psychofizjologicznym przewlekłym lub ostrym stresem psychoemocjonalnym, frustracją, lękiem. (Psychologia tłumu np. populizm w Argentynie, Peru, USA, Indiach, Rosji w wiekach XIX–XX).
Do tej pory skutki psychologiczne dotyczące specyficznej socjalizacji w Internecie dla jego użytkowników są różne. A. V. Minakow zidentyfikował trzy psychologiczne kompleksy reakcji: „efekt dryfu celu”, „mitologiczność”, „efekt hazardu”.
„Efekt dryfu celu”– przejawia się w tych przypadkach, gdy podczas wyszukiwania informacji pierwotny cel jest zastępowany innymi docelowymi punktami odniesienia. W rezultacie orientacja psychologiczna i zainteresowania osoby „dryfują” w zakresie przełączania się między licznymi obiektami wirtualnej przestrzeni.
„Mitologiczność” Internetu – realizuje się poprzez przypisanie człowiekowi w wirtualnej przestrzeni zdolności, których nie ma i nie może być w prawdziwym życiu.
„Efekt podniecenia”– przejawia się w nadmiernej aktywności poszukiwawczej jednostki w przestrzeni internetowej ze szkodą dla działań analitycznych i krytycznej oceny napływających treści.

Internet powoli, ale prawidłowo zakłada pewne wzorce zachowań i postawy semantyczne delikatnie narzucając system wartości i życiowe wytyczne, które następnie głęboko osiadają w podświadomości ludzkiej. W efekcie przedmiot wpływu kształtuje swoje intencje w oparciu o ten system wartości i dalej je realizuje w swoim zachowaniu. Zwykle robi to w sposób nieświadomy. Takie skutki socjalizacji w Internecie narażają obiekt na podatność i ułatwiają „stronie obcej” jego kontrolę i dokonywanie wobec niego różnych technik manipulacyjnych (np. w celach komercyjnych). „Obcą stroną” rozumiemy takich samych użytkowników sieci o niedobrych intencjach wobec obiektu bądź giganty-korporacje kierujące się do dziś nieludzkim (z jęz. ang. unhumane) biznes modelem, w którym pierwszeństwo należy się celom komercyjnym, innymi słowy – pieniądzowi.
Intensywnej immersji często towarzyszy niewystarczająca kultura informacyjna i nadmierna bezkrytyczność społeczna. Brak krytyczności i idealizacji przestrzeni internetowej, jakość i bezpieczeństwo zawartych w niej materiałów informacyjnych prowadzi do dużej listy negatywnych konsekwencji dla młodych ludzi, społeczeństwa i państwa jako całości. A towarzyszące temu nadmierne zaangażowanie i nadmierna aktywność w środowisku wirtualnym prowadzą do niepożądanych zmian personalnych: (social surfing) surfowanie społeczne, negatywna tożsamość osobista.

Social surfing

We współczesnych warunkach następuje utrata wpływu klasycznych instytucji społecznych, w wyniku czego jednostka traci kontakt z tradycyjnymi społecznościami, takimi jak: rodzina, wyznanie, naród oraz związek z określonym terytorium (dzielnica, miasto, wieś). Na przykład emigracja młodzieży do innych krajów będzie tylko wzrastać. W globalnym środowisku informacyjnym młody człowiek pragnie poczuć się częścią wielu zmian społecznych i kulturowych, być „wszędzie”. Tradycyjne formy instytucjonalne są zastępowane przez nowy typ społeczności, charakteryzujący się brakiem sztywnych więzi: są one dyskretne, polimorficzne, dostępne i zawsze niekompletne. W długim ciągu przejść z jednego miejsca społecznego do drugiego człowiek łatwo staje się ich częścią, przyjmując tylko najbardziej oczywiste metody praktyki, rozpoczynając ulotną grę w „kogoś”, odsłaniając się w warunkowym członkostwie. Jest to surfowanie społeczne. Szybki ruch powierzchniowy między materialnymi systemami działania i komunikacji jest szczególną taktyką komunikacyjną, szczególnym rodzajem integracji społecznej, która w zwykłym sensie nigdy nie będzie wystarczająco pełna, tylko tę kompletność imituje. Powierzchowne ujęcie nieskończonej ilości kulturowych modyfikacji potencjalnie prowokuje do powierzchownego myślenia, pociąga za sobą brak głębi w zrozumieniu tych form, ich niepoprawną percepcję; szczególnie niepokojący jest spadek stabilności orientacji społeczno-kulturowych, utrata patriotycznego składnika samoświadomości, transformacja językowego obrazu świata i języka narodowego jako takiego; W tym świetle ciągłość tradycji, przezwyciężanie przepaści międzypokoleniowej i łagodzenie konfliktów kulturowych w rodzimym środowisku postrzegane są jako trudne. W skali globalnej opisane efekty mogą przybierać następujące formy – nasilenie procesów migracyjnych, niską aktywność społeczną, brak społecznej odpowiedzialności za środowisko lokalne, narażenie na nastroje ekstremistyczne, zachowania antypatriotyczne, codzienną aspołeczność i uzależnienie.

Negatywna tożsamość osobista

Mówiąc o negatywnej tożsamości osobistej, możemy ją zdefiniować jako cechę osoby, która poprzez otwartą konfrontację domaga się postrzegania siebie jako wyjątkowego podmiotu, niemającego poczucia odpowiedzialności i odmawiającego interakcji
ze światem rzeczywistym. Ze społecznego punktu widzenia jest to próba poszukiwania, różnorodności, romansu, ekstremum. Protest przeciwko ogólnie przyjętym normom i tradycjom. Po stronie osobistej nabycie negatywnej tożsamości osobistej jest niezaspokojoną potrzebą samorealizacji, która pojawia się w momencie, gdy zaczyna gorliwie domagać się jej uznania przez innych i boleśnie przeżywać, jeśli tak się nie staje. W efekcie pojawia się zwodnicze poczucie, że otaczający osobę świat jej nie akceptuje, odrzuca ją na margines aktywnego, pełnoprawnego życia, co rodzi poczucie niesprawiedliwości i agresywnych nastrojów wobec świata.

Nowe technologie w dużym stopniu wpływają na porządek dnia w świecie (poprzez media, Internet, sieci społecznościowe) i samo społeczeństwo informacyjne. Zachodzące zmiany, można zaobserwować we wszystkich sferach życia i bytu jego jednostek. Bardzo wyraźnie psychologiczny wpływ Internetu odbija się na zachowaniu i zdrowiu psychicznym młodzieży, która do tej pory ma trudności z utożsamieniem się ze społecznością, ustaleniem celów życiowych oraz uzyskaniem niezbędnego doświadczenia życiowego. W związku z tym jest ona najbardziej narażona na negatywne wpływy zewnętrzne, bowiem ma więcej sfer podatności, łatwo się ulega na manipulacjom, bierze udział w działalności przestępczej, nielegalnej i in.
Użytkownicy nieświadomie cierpiący na negatywne skutki psychologiczne cyberprzestrzeni stają się ofiarą biznes modelu zbudowanym na nowych technologiach, do których wdrażane są nowoczesne systemy profilowania działające w oparciu o algorytmy zrekonstruowane przez pracowników gigantów-korporacji (Google, Facebook, Instagram, Twitter i in.), których celem są – olbrzymie zyski z reklamy.

Pavieł Byčak

Bibliografia
Bychak P. A. (2022): Wpływ nowych technologii na psychikę ludzi, „Praca licencjacka napisana pod kierunkiem dr Renaty Malesy w Katedrze Informatologii, Bibliologii i Edukacji Medialnej”, Lublin, s.1–72 (nieopublikowana).
Bałaszow W. (2022): Backdoor Security Consulting; przypadek 1 przyjacielski zwrot środków, źródło osobowe.
Blinowa O. A. (2016): Biuletyn Uniwersytetu Państwowego w Czelabińsku. №5 (387).Nauki filozoficzne. Wyd. 40.., Ekstremizm jako wynik nabycia negatywnej tożsamości osobistej, Jekaterynburg, s. 25–32.
Worobjowa I. W., Krużkowa O. W., Simonowa I. A. (2015): Uralski Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny. №5. Edukacja pedagogiczna w Rosji. Psychologiczne i pedagogiczne problemy edukacji; surfing społeczny: specyfika orientacji wartości młodych ludzi we współczesnym społeczeństwie, Jekaterynburg, s. 45–50.
Jeżewska T. I. (2009): Czasopismo Akademii w Omsku Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Rosji. №2 (37). Psychopedagogika w organach ścigania. Psychologiczny wpływ środowiska informacyjnego na współczesnego człowieka, Omsk , s. 38–41.
Backdoor Security Consulting. Nowe słowo w profilowaniu; https://backdoor-sc.ru/profailing/ (data dostępu: wrzesień 2022).
Backdoor Security Consulting. Nowe słowo w profilowaniu; https://ekb–security-ru.turbopages.org/ekb-security.ru/s/interview/sigma-eto-klyuch-ot-vsex-dverej-v-umelyx-rukax/ (data dostępu: wrzesień 2022).
Tagilcewa J. R., Babikowa M. R., Worobjowa . W., Krużkowa O. W., Rudenkin D. W. (2020): Uralski Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny. Monografia. ,Podatność psychologiczna: ryzyko interakcji wśród młodzieży w sieci Internet, Jekaterynburg, s. 1–160.

 

Kultura Enter 2024/02
nr 109