ŁÓDŹ

Muzeum Sztuki w Łodzi jest platformą artystycznej innowacji i eksperymentu, społecznego i politycznego zaangażowania oraz poszukiwania nowych sposobów tworzenia wiedzy i dzielenia się nią. Program ten stanowi kontynuację projektu awangardowego podjętego na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku przez współzałożycieli Muzeum – grupę „a.r.”, a przede wszystkim Władysława Strzemińskiego, Katarzynę Kobro i Henryka Stażewskiego oraz sformułowaną przez Ryszarda Stanisławskiego (dyrektora Muzeum w latach 1966–1992) ideę „muzeum jako instrumentu krytycznego”. Zyskują one rozwinięcie w działaniach, które można określić jako „transkrytyczne”, traktujących muzeum jako narzędzie zmiany. Sztuka jest zatem podmiotem tej aktywności, a odbiorcy są zaproszeni do równie czynnego zaangażowania w tę działalność oraz do jej współtworzenia. Muzeum zaś przysługuje rola elementu pośredniczącego w tym dziele przekształcania rzeczywistości kulturowej, społecznej i ekonomicznej. Program wystawienniczy, naukowy, edukacyjny, wydawniczy realizowany przez Muzeum Sztuki urzeczywistnia tę ideę stałej transformacji jako środka, dzięki któremu może zostać spełnione awangardowe marzenie o twórczym życiu dostępnym każdemu.

Muzeum Sztuki w Łodzi posiada unikalną w skali światowej kolekcję sztuki nowoczesnej utworzoną na bazie Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej Grupy „a.r.”, została bowiem zainicjowana przez samych artystów i ukształtowana w wyniku solidarnego działania ponad granicami i na przekór wszelkim podziałom. Inicjatorem i głównym animatorem akcji pozyskiwania darów od artystów był malarz i teoretyk sztuki Władysław Strzemiński, aktywnie wspierany przez rzeźbiarkę Katarzynę Kobro, malarza Henryka Stażewskiego oraz poetów Jana Brzękowskiego i Juliana Przybosia. Zebrana Kolekcja stanowi przegląd awangardowych nurtów i tendencji końca lat 20. minionego wieku, z wyjątkową, jak na owe czasy, znakomitą prezentacją abstrakcjonistów, takich jak: Hans Arp i Sophie Taeuber-Arp, Theo van Doesburg, Henryk Stażewski czy Georges Vantongerloo. Znalazły się w niej też dzieła artystów z innych nurtów, tj.: Fernanda Légera, Kurta Schwittersa, Maxa Ernsta, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Władysława Strzemińskiego. Śmiały i bezprecedensowy rozwój międzynarodowej kolekcji sztuki nowoczesnej i współczesnej muzeum zawdzięcza swemu drugiemu dyrektorowi Ryszardowi Stanisławskiemu, który kierował instytucją w latach 1966–1991. Przyświecała mu koncepcja „muzeum jako instrumentu krytycznego”, preferował koncentrowanie kolekcji na zjawiskach postrzeganych jako otwarte, twórcze i autentyczne. W tym okresie otrzymano w darze całe kolekcje o wyraźnym obliczu ideowym i stylowym. Artyści amerykańscy (np. Sam Francis, Lawrence Weiner, Barbara Kasten, Chris Burden) złożyli swe prace w drodze wymiany z artystami polskimi. Zespół prac (m.in.: Petera Downsbrough, Dana Grahama, Richarda Nonasa) przekazanych przez „Solidarność” z pierwszej Konstrukcji w procesie wzbogacił muzealną reprezentację minimal art. W symbolicznym geście solidarności Joseph Beuys podarował – w ramach akcji „Polentransport 1981” – około 300 prac ze swojego twórczego archiwum. Przełomowy dla łódzkiego Muzeum był rok 2007 pod kierownictwem Jarosława Suchana. Doszło wtedy do rewitalizacji i modernizacji dawnej przędzalni Izraela Poznańskiego. To właśnie w tym zabytkowym budynku jesienią 2008 roku oddział Muzeum Sztuki pod nazwą ms² został udostępniony publiczności. Na 3000 m² zainstalowano Kolekcję Sztuki XX i XXI wieku, natomiast 600 m² powierzchni przeznaczono na organizację wystaw czasowych.

TORUŃ

Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu w Toruniu, otwarte w czerwcu 2008 roku, jest jedną z najnowszych przestrzeni poświęconych w całości sztuce współczesnej w Polsce.

Otwartość na eksperymentowanie i innowacje, koncentracja na aktualnych praktykach twórczych, wyrażanych za pośrednictwem różnych środków i języków artystycznych, zawarta w misji Centrum, stanowi podstawę, na której oparta jest propozycja programu na lata 2011–2014, sformułowana przez dyrektorkę programową CSW, Dobrilę Denegri. Jego celem jest podkreślenie i rozwinięcie tych założeń poprzez liczne wystawy indywidualne i grupowe międzynarodowych oraz polskich artystów, charakterystyczne dla danego miejsca wydarzenia wewnętrzne i plenerowe, warsztaty, rozmowy, panele, wykłady, a także inne działania  uzupełniające. Dzięki szerokiemu spektrum działań program ma na celu ugruntowanie pozycji Centrum jako prawdziwej platformy dla rozwoju sztuki i intelektualnego kontekstu odpowiadającego naszym czasom.

Zapoczątkowany w 2007 roku proces budowy Kolekcji Sztuki CSW ma na celu stworzenie szerokiego obrazu sztuki aktualnej o charakterze międzynarodowym. Liczący w tym momencie (2011 rok) niemal 500 obiektów zbiór odzwierciedla procesy związane z poszukiwaniem tożsamości ciągle jeszcze młodej instytucji. Z jednej strony, kolekcja sięga do lokalnych źródeł nowoczesności, począwszy od lat sześćdziesiątych XX wieku, a z drugiej – obejmuje również współczesne działania artystów uznanych oraz twórców młodego pokolenia.

Jedną z wielu inicjatyw CSW jest Pokój z Kuchnią. P+K to integralna część otwartej, niebiletowanej przestrzeni parteru CSW. Jest miejscem spotkań lokalnej społeczności i scenerią kulturalnych inicjatyw mieszkańców miasta, którym udostępniana jest za darmo. Jednocześnie P+K służy jako przestrzeń warsztatów edukacyjnych i cyklicznych projektów artystycznych. Można tu odpocząć, poczytać, spotkać się z przyjaciółmi… Spędzić wspólnie czas w niezobowiązującej atmosferze. Część P+K stanowi również Kuchnia Eli Jabłońskiej.

Muzeum posiada bogaty program pod nazwą Eduakcje, odnoszący się do wartości najważniejszych dla działań edukacyjnych CSW – edukacji uprawianej w aktywny czy wręcz „akcyjny” sposób. Organizatorom programu zależy nam na tym, aby dzięki edukacji CSW stało się miejscem oswojonym, miejscem, gdzie każdy odnajdzie coś dla siebie i do którego będzie powracać, by tworzyć kolekcję własnych doświadczeń.

Ponadto CSW ma interesujący program kinowy, który skupia się na prezentacji najnowszego dorobku międzynarodowej kinematografii, własne wydawnictwo CSW publikujące książki (monografie, albumy, publikacje o charakterze naukowym i edukacyjnym), czasopisma, broszury i katalogi wystaw, popularyzujące kulturę i sztukę, a zwłaszcza sztukę współczesną, oraz czytelnię imienia Sömmerringów i księgarnię sztuki.

KRAKÓW

MOCAK – Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie jest pierwszym w Polsce tego typu miejscem w Polsce. Budynek powstał na terenie dawnej fabryki Schindlera w poprzemysłowej dzielnicy Zabłocie, która w ostatnich latach przechodzi gwałtowną rewitalizację. Autorem projektu jest Claudio Nardi, włoski architekt i projektant wnętrz, który nawiązuje do nurtu neomodernistycznego.

Wprowadzenie sztuki współczesnej w przestrzeń industrialną jest praktyką stosowaną obecnie na całym świecie. Rewitalizacja obiektów poprzemysłowych i przeznaczanie ich na cele kulturalne, szczególnie na muzea nowoczesności, to jeden z czołowych priorytetów europejskiej polityki kulturalnej. Kierując się tymi przesłankami, Prezydent Miasta Krakowa Jacek Majchrowski złożył w maju 2005 roku wniosek o dofinansowanie projektu utworzenia Muzeum Sztuki Współczesnej ze środków Ministerstwa Kultury.

19 maja 2011 roku odbyło się oficjalne otwarcie MOCAK-u, z udziałem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego oraz Prezydenta Miasta Krakowa Jacka Majchrowskiego. Uroczystość zgromadziła kilkaset osób. Muzeum zaprezentowało wówczas sześć wystaw inauguracyjnych. Były to: „Historia w sztuce”, kolekcja MOCAK-u, wystawa zdjęć z serii „Bibliophilia” autorstwa Maurycego Gomulickiego, konkursowa wystawa młodych artystów polskich zorganizowana we współpracy ze szwajcarską fundacją Vordemberge-Gildewart, „Biblioteka Mieczysława Porębskiego” oraz jeden z projektów Miesiąca Fotografii w Krakowie zatytułowany „ALIAS: Madeleine Sante”.

Do głównych zadań MOCAK-u należy przedstawianie sztuki dwóch ostatnich dziesięcioleci w kontekście powojennej awangardy i konceptualizmu oraz wyjaśnianie sensu tworzenia sztuki poprzez wskazywanie jej poznawczo-etycznych wartości i powiązań z codziennością.

Program Muzeum obejmuje również działania edukacyjne, projekty badawcze i wydawnicze. Poprzez tak szeroką działalność MOCAK zamierza zrealizować podstawową misję Muzeum – chce przybliżyć kulturę współczesną jak najszerszej grupie odbiorców.

Na terenie Muzeum znajdują się: biblioteka, księgarnia MOCAK Bookstore, sala audiowizualna, kawiarnia Cafe MOCAK oraz unikatowa w Polsce pracownia konserwatorska sztuki współczesnej.

Kolekcja muzeum obejmuje kilkadziesiąt prac artystów polskich i zagranicznych. Bogactwo medialno-problemowe sztuki współczesnej nadaje kierunek całemu przedsięwzięciu.

„Ambicją kolekcji jest ogarnięcie różnorodności, jaką obecnie operuje sztuka. Ta różnorodność dotyczy problemów podejmowanych przez artystów, zakresu i rodzaju interpretacji oraz bardzo różnych, mniej lub bardziej pomieszanych mediów, w jakich to wszystko jest przedstawione. Takie założenie kolekcyjne oznacza międzynarodowość i międzykulturowość, zostawiając przy tym swobodę w ustalaniu proporcji. Nie naruszając tego założenia, można skoncentrować się na sztuce z obszaru muzeum – co z różnych powodów jest zasadne – i nadal przekazywać uniwersalną strukturę sztuki aktualnej. Przy tym wszystkim korzyścią społeczną, jaką daje kontakt z różnorodnością postaw artystycznych i form medialnych, jest lekcja tolerancji. Akceptując prawo do wypowiadania się na każdy temat i w każdej formie, opowiadamy się po jej stronie”[1].

WARSZAWA

Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski (CSW) jest Narodową Instytucją Kultury promującą sztukę współczesną. CSW jest postrzegane jako jeden z najbardziej aktywnych ośrodków sztuki działających w Europie Środkowej i Wschodniej.

Od ponad dwudziestu lat Centrum Sztuki Współczesnej jest miejscem tworzenia, prezentacji i dokumentacji sztuki najnowszej we wszystkich jej przejawach. Istotą programu CSW jest ukazywanie różnych dyscyplin sztuki współczesnej w procesie ich przemian, w momencie reagowania na aktualne zjawiska kulturalno-cywilizacyjne we współczesnym świecie. Do zadań CSW należy tworzenie sprzyjających warunków do realizacji wybitnych dokonań obrazujących te zmiany we wszystkich dziedzinach twórczych. CSW przedstawia twórczość artystów polskich i zagranicznych oraz prezentuje za granicą najważniejsze zjawiska sztuki polskiej. Utrzymuje kontakty i prowadzi wymianę z wieloma ośrodkami sztuki na świecie.

CSW realizuje swe cele przez: organizację wystaw, prezentacje teatru wizualnego i sztuki performance, koncerty muzyki współczesnej, pokazy filmów eksperymentalnych i sztuki wideo, spotkania autorskie, wykłady, seminaria, warsztaty twórcze, a także poprzez zdarzenia artystyczne z pogranicza dyscyplin. W skali roku odbywa się tu kilkadziesiąt wystaw oraz kilkaset wydarzeń teatralnych, muzycznych, multimedialnych i programów związanych z literaturą współczesną. Międzynarodowa Kolekcja Sztuki Współczesnej CSW jest największą w Polsce, stałą, międzynarodową ekspozycją sztuki najnowszej, która prezentowana jest w ramach kolejnych edycji.

W ramach międzynarodowej aktywności w CSW funkcjonuje Program artists-in-residence, który zajmuje się organizacją stypendialnych pobytów twórczych dla artystów zagranicznych w CSW oraz umożliwia wyjazdy polskim artystom do partnerskich instytucji na świecie.

KINO.LAB prezentuje eksperymentalne filmy polskiej i światowej awangardy, artystyczne filmy fabularne, animowane i dokumentalne, organizuje też pokazy filmów z międzynarodowych festiwali oraz kino letnie na dziedzińcu zamkowym.

Programy te wraz z innymi przedsięwzięciami cyklicznymi, takimi jak: Międzynarodowy Festiwal Sztuki Akcji ROZDROŻE, Wydarzenia Teatralnego Offu, Europejski Festiwal Sztuki Performance EPAF, Strefa (działania alternatywne), Galeria Muzyki Aukso (muzyka współczesna) czy Festiwal Audio Art, na stałe wpisały się w kalendarz imprez kulturalnych stolicy i całej Polski.

Ważną rolę w programie CSW odgrywa działalność edukacyjna, dążenie do ożywienia środowisk odbiorców sztuki, a także aktywne pośredniczenie w przepływie współczesnych idei artystycznych. Program Edukacji i Laboratorium Edukacji Twórczej realizuje różnorodne projekty edukacyjne adresowane zarówno do uczniów, studentów czy pracowników muzealnych, jak i do szerokiej publiczności. W ramach Programu Audytorium odbywają się wykłady, spotkania z krytykami, historykami sztuki i artystami.

CSW zajmuje się także wszechstronną dokumentacją twórczości współczesnych artystów polskich. Ośrodek Informacji i Dokumentacji posiada jedną z największych w Polsce baz danych oraz bogate zbiory archiwalne, w tym archiwum fotograficzne. Wideoteka dysponuje obszernym zbiorem filmów o sztuce (autorskie filmy animowane, wideo-art, klasyka filmu fabularnego, zapisy działań twórczych).

Ponadto w CSW działają Biblioteka i Czytelnia oferujące szeroki wybór książek i czasopism z zakresu sztuki współczesnej. CSW jest także wydawcą licznych publikacji, w tym magazynu OBIEG/HYPERLINK (www.obieg.pl), który jest jednym z najbardziej opiniotwórczych pism poświęconych sztuce współczesnej w Polsce.

Centrum Sztuki Współczesnej mieści się w zrekonstruowanym barokowym Zamku Ujazdowskim, położonym w centrum Warszawy. Poza galeriami ekspozycyjnymi w Zamku znajdują się liczne sale o innych funkcjach, w tym kinowa i konferencyjna, oraz stylowe podziemia.

W Zamku mieszczą się także Księgarnia Serenissima, restauracja Qchnia Artystyczna oraz kawiarnia Café Okna. Poza tym CSW dysponuje zabytkowym budynkiem dawnego Arsenału, zwanym Laboratorium, w którym znajduje się Międzynarodowe Centrum Wymiany Artystycznej, oraz zabytkowymi pomieszczeniami dawnej Cysterny. W najbliższym otoczeniu Zamku funkcjonuje Ogród Rzeźby, w którym mieszczą się prace Jenny Holzer, Tadashi Kawamaty oraz Lawrence’a Weinera. Wraz z rozwojem tej inicjatywy CSW dąży do stworzenia w Warszawie niepowtarzalnego zbioru realizacji przestrzennych najwybitniejszych artystów współczesnych polskich i zagranicznych.

Od początku lat dziewięćdziesiątych, kiedy to wykrystalizowała się obecna formuła działalności CSW, odbyło się około 1000 wystaw z udziałem m.in. takich artystów, jak: Magdalena Abakanowicz, Marina Abramović, Paweł Althamer, Noubouyoshi Araki, Mirosław Bałka, Pina Bausch, Jerzy Bereś, Christian Boltanski, Włodzimierz Borowski, John Cage, Tomasz Ciecierski, Zbigniew Dłubak, Andrzej Dłużniewski, Stanisław Dróżdż, Philip Glass, David Hammons, Nan Goldin, Anthony Gormley, Jenny Holzer, Isaac Julien, Ilya Kabakov, Tadeusz Kantor, Marek Kijewski, Joseph Kosuth, Jarosław Kozłowski, Katarzyna Kozyra, Edward Krasiński, Barbara Kruger, Zofia Kulik, Annie Leibovitz, Zbigniew Libera, Richard Long, David Mach, Henry Moore, Mariko Mori, Teresa Murak, Natalia LL, Frank O. Gehry, Yoko Ono, Roman Opałka, Dennis Oppenheim, Pablo Picasso, Michelangelo Pistoletto, Pipilotti Rist, Józef Robakowski, Anri Sala, Wilhelm Sasnal, Cindy Sherman, Andres Serrano, Jerzy Stajuda, Leon Tarasewicz, Jan Tarasin, Rirkrit Tiravanija, James Turrell, Andy Warhol, Zbigniew Warpechowski, Fred Wilson, Krzysztof Wodiczko, Artur Żmijewski.

ZACHĘTA

Zachęta Narodowa Galeria Sztuki jest jedną z najbardziej prestiżowych i największych galerii sztuki współczesnej w Polsce. Jej historia sięga roku 1900, kiedy z inicjatywy Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) powstał okazały budynek galerii według projektu znakomitego warszawskiego architekta Stefana Szyllera. Zachęta, usytuowana w ścisłym centrum Warszawy, od początku swojego istnienia prezentowała sztukę aktualną. Na przełomie wieków XIX i XX swoje prace pokazywali tu najwybitniejsi polscy artyści tego czasu (m.in. Jan Matejko, Józef Chełmoński, Stanisław Wyspiański), również po wojnie w swoich działaniach galeria nawiązywała do tradycji TZSP. Dzisiejsza Zachęta posiada cenną kolekcję polskiej sztuki powojennej, lecz przede wszystkim jest miejscem ważnych wystaw i wydarzeń artystycznych, przedstawiając publiczności najnowsze zjawiska w sztuce polskiej i zagranicznej. Obok ciekawych wystaw indywidualnych (np. Yayoi Kusama, Luc Tuymans, „Idź i patrz”, Zbigniew Libera, „Prace 1982–2008”, Katarzyna Kozyra, „Casting”, Neo Rauch, „Begleiter. Mit realizmu”) oraz problemowych (m.in. „Płeć? Sprawdzam! Kobiecość i męskość w sztuce Europy Wschodniej”, „Inwazja dźwięku. Muzyka i sztuki wizualne”, „Malarstwo polskie XXI wieku”, „Viva Mexico!”, „Przypływ. Nowe prądy w sztuce Australii i Nowej Zelandii”) galeria prezentuje też sztukę współczesną w ujęciu historycznym.

Zachęta to nowoczesna instytucja, która działalność wystawienniczą łączy z działaniami edukacyjnymi i popularyzatorskimi. Od lat na terenie galerii działa Koło Miłośników Sztuki oraz realizowany jest program wykładów i dyskusji z cyklu „Sztuka współczesna i seniorzy”. Wystawom towarzyszą warsztaty edukacyjne dla dzieci i dorosłych, organizowane są spotkania z artystami, wykłady, pokazy filmowe. Na uwagę zasługuje także bogato zaopatrzona księgarnia artystyczna oraz zgromadzone w bibliotece zbiory publikacji poświęconych sztuce i pełna, wciąż aktualizowana dokumentacja współczesnych polskich artystów.

[1] Maria Anna Potocka, Pochwała różnorodności, katalog wystawy Kolekcja MOCAK-u.