Mniejszość żydowska w Polsce w zasobach internetowych
Liczba polskich stron internetowych poświęconych tematyce żydowskiej systematycznie wzrasta. Co ciekawe, niektóre z nich są tworzone przez osoby o nie żydowskim pochodzeniu. Swoje witryny mają gminy wyznaniowe żydowskie, organizacje zajmujące o charakterze kulturalnym i społecznym, placówki naukowe. Uzupełnieniem są prywatne fora i blogi internetowe. W poniższym opracowaniu zostaną zatem omówione te najważniejsze, najbardziej popularne serwisy internetowe.
Do 1939 roku na terenach II Rzeczypospolitej mieszkało około trzech pół miliona osób pochodzenia żydowskiego. W wielu miastach Żydzi stanowili ponad połowę mieszkańców. W latach drugiej wojny światowej większość polskich Żydów została zamordowana. Nierzadko z kilkutysięcznych „sztetli” Holocaust dane było przeżyć kilkunastu lub kilkudziesięciu osobom. Po wyzwoleniu znaczna część tych, którym dane było przetrwać mroczny czas Zagłady, zdecydowała się opuścić swój rodzinny kraj. Wynikało to z traumatycznych przeżyć, ale także ze stosunku części społeczeństwa do Żydów. W niektórych miejscowościach dochodziło do skrytobójczych mordów dokonywanych na powracających Żydach. Wzmożenie emigracji nastąpiło po pogromie kieleckim w 1946 roku. Kolejną falę wyjazdów wymusiła antysemicka kampania władz w 1968 roku. Wobec powtarzających się przejawów antysemityzmu, część polskich Żydów zdecydowała się ukrywać swe żydowskie korzenie. W większych miastach istniały niewielkie liczebnie kongregacje wyznania mojżeszowe czy organizacje żydowskie, jednak skala ich działalności była relatywnie niewielka.
Demokratyzacja życia społecznego po 1989 roku umożliwiła zmianę tego stanu rzeczy. Odbudowa kultury żydowskiej w Polsce zyskała nową szansę. Wkrótce organizacjom żydowskim w sukurs przyszedł rozwój Internetu. Dzięki stronom internetowym można było dotrzeć do wielu osób, które z różnych względów – a najczęściej ze strachu przed społecznym ostracyzmem – nie afiszowały się swym żydowskim pochodzeniem. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że religijni Żydzi w praktyce nie prowadzą działalności „misyjnej” skierowanej do nie-Żydów. W sferze działań związanych z religią, w spectrum ich zainteresowania są przede wszystkim osoby pochodzenia żydowskiego.
Osobną kwestię stanowi popularyzacja szeroko pojętej kultury żydowskiej – w tym przypadku adresatem jest ogół społeczeństwa, a przedsięwzięcia ta mają na celu budowanie mostów i burzenie nieprawdziwych, negatywnych stereotypów. Co ważne, strony mniejszości żydowskiej są tworzone w języku polskim i jako takie są dostępne dla wszystkich użytkowników.
Internet stworzył też nowe szanse dla osób poszukujących swych bliskich oraz prowadzących badania genealogiczne. Należy tu wyjaśnić, że w wyniku drugiej wojny światowej oraz przedwojennej i powojennej emigracji, wiele osób pochodzenia żydowskiego do dziś szuka – i często mimo upływu lat znajduje – swych krewnych. Oplatająca cały świat internetowa pajęczyna umożliwiła wymianę informacji w niespotykanym dotąd stopniu. I tak w 2008 roku pewna mieszkająca w Danii kobieta przypadkiem odnalazła na stronie internetowej poświęconej cmentarzom żydowskim w Polsce amatorskie zdjęcie grobu członka jej rodziny, o którym słuch zaginął jeszcze podczas wojny. Okazało się, że mężczyzna ten po wyzwoleniu osiadł we Włocławku i mieszkał tam do śmierci w latach sześćdziesiątych. Zapewne on też bezskutecznie szukał swoich krewnych. Dzięki zaangażowaniu kilku osób, w ciągu zaledwie kilku dni udało się odnaleźć mieszkającą w Izraelu rodzinę zmarłego, która z kolei nie wiedziała o istnieniu kuzynki w Danii. Rok później – kilkadziesiąt lat po zakończeniu wojny – w Izraelu doszło do spotkania członków rodziny.
Liczba polskich stron internetowych poświęconych tematyce żydowskiej systematycznie wzrasta. Co ciekawe, niektóre z nich są tworzone przez osoby o nie żydowskim pochodzeniu. Wynika to z coraz bardziej powszechnego zainteresowania kulturą żydowską. Swoje witryny mają gminy wyznaniowe żydowskie, organizacje zajmujące o charakterze kulturalnym i społecznym, placówki naukowe. Uzupełnieniem są prywatne fora i blogi internetowe. W poniższym opracowaniu zostaną zatem omówione te najważniejsze, najbardziej popularne serwisy internetowe.
www.warszawa.jewish.org.pl
Skupiającą ortodoksyjnych wyznawców judaizmu Gmina Żydowska w Warszawie posiada własną stronę internetową www.warszawa.jewish.org.pl. Zamieszczane na niej są między innymi informacje o bieżących wydarzeniach w Gminie, codziennych modlitwach i wielkich świętach typu: Purim, Pesach, Jom Kipur, Chanuka; godzinach rozpoczęcia i zakończenia szabatu; działalności socjalnej Gminy.
Strona internetowa jedynej w Polsce grupy chasydzkiej Chabad Lubawicz, reprezentowanej przez Fundację Chai. Działalność statutowa Fundacji obejmuje krzewienie kultury żydowskiej oraz działalność edukacyjną, a także szeroko pojętą pomoc osobom wyznania mojżeszowego mieszkającym na terenie Polski. Fundacja współpracuje ściśle z międzynarodową organizacja żydowską Chabad Lubawicz mającą swoją siedzibę w USA.
Witryna internetowa postępowej społeczności żydowskiej w Warszawie, skupionej w Stowarzyszeniu Beit Warszawa, założonym w 1999 roku przez Severyna Ashkenazy, jego syna Adriana oraz grupę polskich i amerykańskich Żydów mieszkających w Polsce. Twórcy Stowarzyszenia mówią o sobie: „Jest to jedyna organizacja w Polsce stworzona z myślą o tym, aby umożliwić liberalnie myślącym osobom żydowskiego pochodzenia powrót do judaizmu. Naszą aspiracją jest kontynuowanie liberalnej tradycji żydowskiej, która kwitła w naszym kraju przed drugą wojną światową”. W serwisie można znaleźć informacje o zasadach judaizmu reformowanego, aktualnościach, harmonogram modlitw, galerię zdjęć oraz blog rabina Burta Schumana.
Portal społeczności żydowskiej w Polsce. Na tej bardzo znanej i ciekawie prowadzonej witrynie można znaleźć wiele wiadomości o aktualnych wydarzeniach, kulturze i sztuce; kuchni żydowskiej, historii narodu żydowskiego, cmentarzach, świętach religijnych, aktach antysemityzmu. Chętni mogą za pośrednictwem poczty elektronicznej poprosić rabina o konsultację w różnych sprawach.
www.fzp.net.pl
Forum Żydów Polskich to kolejny serwis mniejszości żydowskiej, zbliżony swą formą do strony WWW.jewish.org.pl. Publikowane są tu aktualności, informacje o historii, genealogii, tradycji, zasadach judaizmu, kulturze, codziennym życiu i organizacjach polskich Żydów, Izraelu. Portal prowadzi także cieszące się dużą popularnością forum dyskusyjne.
Założona w Los Angeles w Kalifornii, ale adresowana w głównej mierze do polskojęzycznych odbiorców witryna Stowarzyszenia 614. Przykazania jest potężnym źródłem wiedzy o judaizmie. W dziale „O nas” twórcy strony tak wyjaśniają istotę swej działalności: „Sytuacja w Polsce – pod względem dostępu do szeroko rozumianej literatury judaistycznej – jest coraz lepsza, ale daleka jeszcze od ideału. W ostatnich latach ukazało się kilka pozycji o fundamentalnym znaczeniu. Przede wszystkim pierwsze cztery księgi Tory, a także inne dzieła wielkiej wagi. Jednak judaizm, jego filozofia i historia, znajomość jego praw i etyki – gdy weźmiemy pod uwagę jak fundamentalne jest jego znaczenie dla naszej cywilizacji i jak istotna dla Żydów (i nie tylko Żydów) jest wiedza o nim – wciąż nie jest reprezentowany w języku polskim w sposób wyczerpujący. Naszym zamiarem jest upowszechnianie wiedzy dotyczącej zagadnień ważnych, ale jednocześnie – w co najmniej równym stopniu – zależy nam na tym, aby dostęp do wiedzy, do informacji, do specjalistycznej literatury stał się dla zainteresowanych w Polsce judaizmem – łatwy”. Na witrynie można znaleźć wiele artykułów dotyczących judaizmu, dotyczących zarówno zasad wiary, jak i jej obecności w codziennym życiu.
Ten serwis powstał w 2005 r. jako prosta, amatorska witryna o cmentarzach żydowskich, jednak w bardzo krótkim czasie zyskał dużą popularność i do dziś na jego podstronach opisano lub przynajmniej wzmiankowano około połowy z ponad tysiąca dwustu żydowskich nekropolii w Polsce. Pisanie o cmentarzach stało się jednocześnie okazją do przypomnienia historii osadnictwa żydowskiego w dużych i małych polskich miasteczkach. Strona zawiera także informacje o żydowskich zwyczajach pogrzebowych i sztuce sepulkralnej oraz porady dla społeczników zainteresowanych dokumentowaniem i restauracją żydowskich cmentarzy.
Strona internetowa Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego stanowi próbę prezentacji zabytków kultury żydowskiej w Polsce. Na portalu umieszczane są noty informacyjne dotyczące miejscowości, w których przed wojną mieszkali Żydzi, wzbogacone o materiał wizualny: fotografie archiwalne i współczesne, filmy oraz trójwymiarowe panoramy obiektów o szczególnym znaczeniu. Teksty przygotowywane są przez studentów i absolwentów studiów judaistycznych i kulturowych. Portal zawiera następujące informacje o każdej miejscowości: historia społeczności żydowskiej, informacje o Holokauście, fotografie współczesne i archiwalne, aktualne działania podejmowane na rzecz upamiętnienia lub ochrony dziedzictwa (inicjatywy szkół, młodzieży itp.).
Wirtualny Sztetl to bez wątpienia obecnie największa i najbardziej dynamicznie rozwijająca się strona o tematyce żydowskiej, prowadzona przez Muzeum Historii Żydów Polskich. W zamyśle ma to być wirtualny przewodnik ukazujący historię, spuściznę oraz dzisiejsze życie polskich Żydów i stanowiący internetowe uzupełnienie stacjonarnej ekspozycji MHŻP. Jak działa Wirtualny Sztetl? Wystarczy kliknąć na dowolną miejscowość na mapie, by przenieść się na podstrony opisujące jej historię i teraźniejszość. Na mapach zaznaczone są zabytki, miejsca pamięci, synagogi, domy modlitwy i cmentarze. Podstrony zawierają zdjęcia, filmy, artykuły i wspomnienia. Dla jednych www.sztetl.org.pl ma wartość sentymentalną, dla innych jest źródłem informacji praktycznych. Uczniom, studentom, a nawet naukowcom portal służy jako rzetelne i łatwo dostępne źródło wiedzy, turystom jako rodzaj mobilnego przewodnika. Mapy oraz przydatne informacje o bazie noclegowej, miejscach związanych z kulturą żydowską czy propozycje wycieczek znajdzie tu zarówno ktoś, kto zdecyduje się po latach przyjechać do kraju przodków, jak i ktoś, kto planuje ciekawy weekend lub wakacje. Swoim zasięgiem terytorialnym portal obejmuje współczesną i przedwojenną Polskę. Wirtualny Sztetl to nie miejsce, ale społeczność, która go tworzy. Portal Wirtualny Sztetl wykorzystuje narzędzia Web 2.0, tak określa się etap w rozwoju internetu, w którym coraz więcej treści publikowanych w sieci pochodzi od jej użytkowników. W momencie uruchomienia na portalu było opisanych 800 miejscowości, dziś jest ich już prawie tysiąc czterysta. Ilość informacji codziennie się powiększa, a zasób jest właściwie nieograniczony. Liczba informacji, map, filmów czy zdjęć miejsc, w którym toczyła się historia Żydów polskich zależy teraz tylko od zaangażowania i kreatywności internautów.
Kultura Enter
2010/03 nr 20