W ramach projektu badawczego Trans making próbowałam przyjrzeć się różnicom i podobieństwom między historią polskiego pogranicza Europy Wschodniej a historią innych krajów Europy Środkowej,  w szczególności Słowenii, a także dawnej Jugosławii, w kontekście jej położenia odrębnego pogranicza, obejmującego tygiel kulturowy na Bałkanach. Społeczeństwo słoweńskie podobnie jak polskie narażone jest na te same błędy i ścieranie interpretacji i selekcji materiału historycznego pozostającego pod wpływem polityki pamięci. Reprezentacja historii nie doczekała się wyczerpujących zagadnień tematów niewygodnych zbrodni politycznych, a miejsca mordów właściwie są wciąż  nieoznaczone, niezadbane, proszące się o edukację. Spory o miejsca służą celom politycznym prawicy lub lewicy i nie wnoszą do dyskursu konstruktywnego elementu debaty o trudnym dziedzictwie historycznym. W Słowenii dominują w życiu publicznym narracje oficjalnych i rządowych struktur, jednocześnie na uniwersytetach niezależnie prowadzone są projekty badawcze.

W interdyscyplinarnym modelu badań interesująca wydaje się hipoteza włoskiego psychiatry Cesare Lombroso, który stworzył teorię antropologiczną zakładającą istnienie „urodzonego przestępcy”. Zgodnie z tą teorią prawa w kryminologii można wyodrębnić pewne typy osobowości/fizjonomii, które mają tendencję do stawania się prześladowcami/przestępcami. Można zatem postawić kilka pytań w oparciu o jego teorię: czy przestępstwa, tak jak przestępcy, są na tyle rozpoznane, więc i przewidywalne, więc można im zawczasu zapobiegać? Oraz w jaki sposób socjologia, prawoznawstwo i koncepcje psychologiczne, kultura i literatura mogą zapobiec podobnym przestępstwom w przyszłości?

Wszelkie problematyczne wydarzenia historyczne jak czystki etniczne, Holokaust, komunizm nie stanowią głównych problemów badawczych czy popularyzatorskich. Dyskurs różnych pamięci po rządach Tito też nie wydają się w pełni opisane. Ukryta fascynacja i nostalgia ścierają się z totalnym odrzuceniem i niechęcią wobec tego okresu historycznego. 

Architektura miast z elementami socjalizmu czy pozostałości radzieckości dla niejednego obywatela Europy Środkowej i Wschodniej były by tutaj nie do przyjęcia. Poza funkcjonalną architekturą za rządów Tito (sieć dobrze przystosowanych do potrzeb rodzin przedszkoli, zaprojektowane osiedla z ogródkami z myślą o mieszkańcach), znajdują się wciąż w przestrzeni miasta oraz miejscach pamięci elementy topornej bryły i przesadzonego monumentalizmu okresu socjalizmu.

Tekst i fotografie Aleksandra Zińczuk

Słowenia, Ljubjana lipiec-sierpień 2021

Kultura Enter
sierpień 2021