System Nauczania Symultanicznego to autorski system Michała Bobrzyńskiego służący aktywizacji uczniów w toku uczenia się oraz organizacji procesu nauczania, realizowany w Prywatnym Katolickim Gimnazjum i Liceum im. ks. Kazimierza Gostyńskiego w Lublinie.

Inspiracje, założenia i przyjęte rozwiązania

Wprowadzana od roku szkolnego 2009/2010 reforma polskiego systemu edukacji podkreśla potrzebę poszerzenia podmiotowości i samodzielności szkół: „Więcej wolności w organizacji pracy szkół oraz więcej odpowiedzialności za precyzyjniej opisane efekty końcowe to podstawowe idee wchodzących zmian.”^[1] Wspomniane idee doskonale korespondują z wysiłkami podejmowanymi przez właściciela oraz grono pedagogiczne Liceum i Gimnazjum im. ks. Kazimierza Gostyńskiego w Lublinie. Owocem 13-letnich poszukiwań zarówno w sferze organizacji procesu nauczania, jak i w sferze metodycznej, stało się wypracowanie autorskiego Systemu Nauczania Symultanicznego. System ten powstał w odpowiedzi na potrzeby uczniów w zakresie indywidualizacji toku nauki w zależności od ich uzdolnień, barier, zainteresowań, tempa i stylu pracy oraz potrzebę bycia „podmiotem”, a nie „przedmiotem” procesu kształcenia. Postulat jak najdalej posuniętej indywidualizacji pracy z uczniem przyświecał również twórcom obecnie funkcjonującej Podstawy Programowej Kształcenia Ogólnego. Jednak praktyka nauczania w większości polskich szkół wskazuje na ogromne trudności we wdrażaniu indywidualizacji procesu nauki.

Barierą jest stosowany powszechnie zarówno w szkolnictwie publicznym, jak i prywatnym, system klasowo-lekcyjny. W ramach tego tradycyjnego systemu nauczyciel ma ogromne trudności z prowadzeniem lekcji kierowanej do co najmniej czterech grup odbiorców o zróżnicowanych potrzebach: 1. uczniowie z deficytami poznawczymi; 2. uczniowie z brakami edukacyjnymi; 3. uczniowie przeciętnie uzdolnieni oraz 4. uczniowie zdolni. System Nauczania Symultanicznego powstał w opozycji do wspomnianego tradycyjnego systemu, którego głównymi wadami są: praca nauczyciela z klasą, a nie z konkretnym uczniem, przyzwyczajanie ucznia do bierności (uczeń „jest uczony”, a nie „uczy się”), formalizm relacji uczeń-nauczyciel, prowadzący do uprzedmiotowienia uczniów.

W Systemie Nauczania Symultanicznego nauczyciel prowadzi zajęcia obowiązkowe w formie konsultacji z kilkoma – kilkunastoma pracującymi indywidualnie uczniami, co przypomina symultaniczną grę szachową, w której mistrz podchodzi kolejno do każdego z graczy i stawia go wobec problemu, jakim jest „mistrzowski” ruch pionkiem na szachownicy. Podobnie praca ucznia w Systemie rozpoczyna się od przekazania uczniowi zestawu precyzyjnie określonych wymagań dotyczących pewnego obszaru wiedzy i umiejętności, podanych w podziale na poszczególne oceny. Następnie nauczyciel inspiruje i ukierunkowuje samodzielną pracę uczniów za pomocą kolejnych, krótkich poleceń oraz pomaga w pokonywaniu trudności.

Uczeń korzysta w pracy z podręczników i innych źródeł wiedzy (w tym z kursów e-learning). Nauczyciel raczej towarzyszy uczniowi w jego pracy i udziela wskazówek niż wykłada i wyjaśnia dany temat. Wyrabia to szereg pożądanych cech i umiejętności ucznia, do których należą: samodzielność i wiara we własne siły, świadoma i twórcza praca, krytyczne korzystanie z różnorodnych źródeł wiedzy. Taka organizacja procesu dydaktycznego sprawia, że nauczyciel ma możliwość realnej indywidualizacji pracy z uczniem. Jest to szczególnie cenne podczas pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Zgodnie z założeniami systemu przy nauczycielu mogą pracować jednocześnie uczniowie opanowujący różne tematy, a nawet uczniowie z różnych klas czy etapów edukacyjnych. Dzięki odejściu od systemu klasowo-lekcyjnego uczniowie mogą opanować program w stosownym dla siebie tempie, a więc uczniowie zdolni i pracowici mogą zrealizować podstawę programową danego etapu edukacyjnego w 2 zamiast 3 lata, natomiast uczniowie z zaległościami edukacyjnymi lub dysfunkcyjni (dysleksja, ADHD) mają możliwość przedłużenia nauki z 3 do 4 lat bez „niezdania” do kolejnej klasy i konieczności powtarzania materiału wszystkich, również tych „zdanych”, przedmiotów. Niezbędne formy pracy zakładające interakcje między uczniami są realizowane w trakcie wspólnych dla uczniów z danego poziomu zajęć odbywających się w formule seminariów oraz repetytoriów.

Założenia Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania

Przyjęcie opisanego systemu nauczania pociąga za sobą potrzebę adekwatnego systemu oceniania. Praca ucznia jest oceniana na kilku etapach zgodnie z precyzyjnie określonymi wymaganiami edukacyjnymi. Oceny cząstkowe są wystawiane za kolejne kroki wykonywane przez ucznia podczas realizacji działu. Są one wystawiane analogicznie do ocen w systemie tradycyjnym. Na ich podstawie nauczyciel wystawia ocenę działową i wpisuje ją do dziennika elektronicznego. W dzienniku tym, na podstawie specjalnego algorytmu, jest codziennie kreowana ocena etapowa za całokształt pracy ucznia, a więc za jakość i tempo jego pracy. Ocena ta w momencie zakończenia semestru staje się oceną semestralną, a w momencie klasyfikacji staje się oceną roczną. W przeciwieństwie do tradycyjnego systemu nauczania, ocena ta jest pochodną osiągnięć ucznia na całym etapie edukacyjnym, a nie jedynie osiągnięć z bieżącego roku szkolnego. Opisany system oceniania współbrzmi z zapisami Podstawy Programowej: „Każdy uczeń jest oceniany na co dzień, w trakcie całego roku szkolnego przez swoich nauczycieli. Właściwie stosowana bieżąca ocena uzyskiwanych postępów pomaga uczniowi się uczyć, gdyż jest ona formą informacji zwrotnej przekazywanej mu przez nauczyciela. Powinna ona informować ucznia o tym, co zrobił dobrze, co i w jaki sposób powinien jeszcze poprawić oraz jak ma dalej pracować. Taka informacja zwrotna daje uczniom możliwość racjonalnego kształtowania własnej strategii uczenia się, a zatem także poczucie odpowiedzialności za swoje osiągnięcia.”[2]

Zaliczenie i wystawienie oceny z danego zakresu wiedzy i umiejętności odbywa się w momencie wybranym przez samego ucznia, gdy czuje się na siłach zaliczyć określony materiał. Forma zaliczenia – w zależności od przedmiotu i realizowanego tematu – może być teoretyczna lub praktyczna, ustna lub pisemna. Zaletą takiego systemu oceniania jest fakt, że uczeń zgłaszający się do nauczyciela nie ryzykuje otrzymania oceny niedostatecznej. W przypadku stwierdzenia braków edukacyjnych nauczyciel odsyła ucznia, aby uzupełnił wiedzę i umiejętności do założonego poziomu.

Kolejną nowością Systemu Nauczania Symultanicznego, prowadzącą do wzrostu samodzielności i odpowiedzialności uczniów, jest możliwość wyboru przez ucznia poziomu, a przez to oceny, jaką chce osiągnąć realizując dany dział. Wymagania na poszczególne oceny są precyzyjnie określone. Dzięki temu uczeń może wybrać przedmioty lub tematy, w których zamierza się specjalizować. Taki system oceniania zmniejsza również arbitralność decyzji nauczyciela podczas oceniania, a przez to sprawia, że ocena w odczuciu ucznia staje się bardziej sprawiedliwa. Ponadto zdobytą z działu ocenę można dowolną ilość razy poprawiać w dowolnym czasie. Można więc np. w 3 klasie gimnazjum poprawiać oceny zdobyte w 1 klasie gimnazjum, co znajdzie swe odzwierciedlenie w ocenie końcowej za realizację przedmiotu na koniec etapu edukacyjnego. Wspomniane zapisy WSO w wielu punktach wychodzą naprzeciw założeniom Podstawy Programowej: „Podstawa programowa formułuje wymagania edukacyjne wobec uczniów kończących kolejne etapy kształcenia(…). Ocenianie bieżące powinno być poprzedzone przekazaniem uczniowi kryteriów oceniania, czyli informacji, co będzie podlegało ocenie i w jaki sposób ocenianie będzie prowadzone. Ponadto nauczyciele powinni ustalić kryteria, na podstawie których będą oceniać uczniów na koniec roku szkolnego.”[3]

Michał Bobrzyński – twórca koncepcji Systemu Nauczania Symultanicznego, założyciel i dyrektor Collegium Gostynianum.

Marcin Sokal – nauczyciel Collegium Gostynianum oraz koordynator projektu „Eksploratorzy XXI wieku”, którego podsumowaniem będzie publikacja „Eksploratorzy XXI wieku. Propozycje programów nauczania przedmiotów matematyczno-przyrodniczych oraz informatyki dla gimnazjum”.