Żywoty (nie)zwykłe
Fragment wstępu do wydanych opowiadań Ołeha Sencowa Żywoty w tłumaczeniu Bohdana Zadury

Początkujący reżyser filmowy, twórca pokazanego w 2012 roku na festiwalu w Rotterdamie filmu Gamer, czyli po polsku Gracz, autor dwóch napisanych po rosyjsku książek: awanturniczej humorystycznej powieści o przygodach trzech Amerykanów w Afryce Купите книгу – она смешная, 2014 (Kupcie książkę – jest śmieszna) i zbioru w znacznej mierze autobiograficznych krótkich opowiadań, które ukazały się w 2015 roku jako po prostu Рассказы (Opowiadania), a którym zmienił potem tytuł na Жизня (Żywoty), Ołeh Hennadijowycz Sencow bywa przecież – jeśli tak można powiedzieć – na ustach całego świata. Aresztowany po aneksji Krymu w swoim rodzinnym Symferopolu 11 maja 2014 pod sfingowanym zarzutem planowania działalności terrorystycznej i uprowadzony do Rosji, w sierpniu 2015 skazany został na dwadzieścia lat kolonii karnej.

Sprawie Sencowa, a zwłaszcza przebiegowi rozprawy sądowej poświęcony jest film Askolda Kurowa Proces. Federacja Rosyjska przeciwko Ołehowi Sencowowi, współprodukowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej. Sencow odbywa karę w mieście Łabytnangi na północy Rosji (Jamalsko-Nieniecki Okręg Autonomiczny), a kolonia ta nazywa się nomen omen „Biały niedźwiedź”. Dotarła tam reporterka Faktów Katarzyna Górniak, 9 października 2018 roku telewizja TVN w programie „Czarno na białym” wyemitowała jej poświęcony Sencowowi reportaż. 13 marca 2018 w Jasionce pod Rzeszowem podczas 11 Forum Polska-Ukraina Marszałek Sejmu RP Marek Kuchciński przekazał dla Ołeha Sencowa Karpacką Nagrodę Wspólnych Wartości, 15 czerwca Sejm RP przyjął uchwałę w sprawie uwolnienia obywateli Ukrainy przetrzymywanych w rosyjskich więzieniach z przyczyn politycznych, w której domagał się zwolnienia Ołeha Sencowa. 9 lipca na portalu culture.pl Daniel Olbrychski, Andrzej Seweryn i Aleksandra Popławska czytali opowiadanie Pies w przekładzie Katarzyny Chimiak, a 13 lipca 2018 Agata Kulesza, Joanna Kulig, Edyta Olszówka, Andrzej Chyra Babuszkę, przełożoną przez Annę Udzielę. 28 lipca Magazyn Świąteczny Gazety Wyborczej wydrukował opowiadanie Testament w przekładzie Agnieszki Lubomiry Piotrowskiej. (Prześlepiłem te polskie publikacje utworów Sencowa; gdyby nie to, pewnie nie starałbym się o grant ukraińskiego PEN-Clubu na przekład Żywotów, a już na pewno nie napisałbym w liście motywacyjnym, że jeśliby ta książka niezależnie od konkursu wpadła w moje ręce, zabrałbym się za jej tłumaczenie, by można ją było przeczytać także po polsku). 28 sierpnia Lech Wałęsa zgłosił kandydaturę Sencowa do pokojowej Nagrody Nobla. 1 grudnia w Kijowie Jacek Czaputowicz przekazał Sencowowi nagrodę MSZ Pro Dignita Humana. W lutym 2019 w Płocku tamtejszy sąd uniewinnił Monikę Niedźwiecką, która 25 czerwca 2018 na wiadukcie nad al. Piłsudskiego wywiesiła baner z napisem „Free Sentsov. Bojkot mundial”.

O uwolnienie Sencowa apelowali filmowcy – reżyserzy, producenci, aktorzy, by wymienić takie nazwiska jak Pedro Almodóvar, Ernst Wilhelm „Wim” Wenders, Jos Stelling, Krzysztof Zanussi, Andrzej Wajda, Aki Kaurismäki, Daniel Olbrychski i w odpowiedzi na jego list Nikita Michałkow, Jerzy Hoffman, Agnieszka Holland, Volker Schlöndorff, Béla Tarr, Bertrand Tavernier, Johnny Depp, Meryl Streep, George Clooney, Roberto Benigni, Tom Tykwer, Paul Auster, pisarze Swiatłana Aleksijewicz, Stephen King, Herta Müller, Margaret Atwood, John Maxwell Coetzee, Ian McEwan, Patti Smith, filozof Slavoj Žižek, historyk Timothy Snyder. Akcje poparcia dla Sencowa przetoczyły się przez wielkie i mniejsze miasta niemal na całym świecie, wzbierając na sile zwłaszcza w okresie trwającej 145 dni głodówki, którą Sencow podjął 14 maja 2018 roku. W jego obronę angażowały się organizacje, rządy, parlamenty, w tym Parlament Europejski, tysiące ludzi podpisywało petycje. We wrześniu Paryż przyznał mu honorowe obywatelstwo, w październiku Parlament Europejski swoją doroczną nagrodę im. Sacharowa za zasługi w obronie praw obywatelskich.

Autobiografia otwierająca Żywoty zaczyna się od zdania: „Urodziłem się w poniedziałek, trzynastego. Z pewnością to dlatego życie biegnie mi tak wesoło”. W kontekście obecnej sytuacji autora brzmi to zdanie jak szyderstwo losu, w kontekście samej książki, historii, które w niej Sencow opowiada, wydźwięk tych słów jest ironiczny, zapowiadają one też cechujący bohatera i narratora dystans do siebie, widoczny również – a raczej zwłaszcza – w opowiadaniu Testament. Bohaterami tych opowiadań są zwyczajni ludzie; nazywając książkę słowem kojarzącym się ze świętymi i męczennikami, jakby ich z tymi ostatnimi zrównywał, jakby podkreślał ich niezwykłość i niepowtarzalność. To także w pewnej mierze dotyczy Asika i Dicka, dwóch psów, z których pierwszy ginie od kuli o krok od bramy swego podwórka, a drugi odchodzi z tego świata tak, jak odchodzą starzy schorowani ludzie. Scena pochówku Dicka, w której bohaterowi przypomina się pogrzeb ojca, to jedna z tych kart, których się nie zapomina. Lakoniczność narracji, prostota środków stylistycznych budują autentyzm opowieści. (…)

Bohdan Zadura

Kultura Enter
czerwiec 2019