1. Kto był inicjatorem zgłoszenia miasta do konkursu o tytuł ESK 2016?

Inicjatorem pomysłu był p.o. prezydenta Warszawy Kazimierz Marcinkiewicz w 2006 roku. Oficjalne decyzje przyszły później. Uchwałą Rady m.st. Warszawy Nr XII/359/2007 oraz Zarządzeniem Nr 1243/2008 Prezydenta m.st. Warszawy, m.st. Warszawa przystąpiła do konkursu o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury w 2016r.

2. Czy urząd miasta przeznaczył na starania o tytuł ESK 2016 środki finansowe? Jeśli nie, jak starania były finansowane?

Ponieważ za całość starań o tytuł odpowiadał Pełnomocnik powołany przez Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy, działający w ścisłej współpracy z Biurem Kultury m.st. Warszawy, wszelkie koszty udziału Warszawy w konkursie finansował budżet miasta. Warszawa na całość starań w latach 2008 – 2011 przeznaczyła w sumie 15,9 mln zł, z czego wydano 13,6 mln zł.

3. Jaka była forma biura ds. ESK 2016? Jak została powołana, kto ją tworzył?

Miasto Warszawa nie utworzyło osobnego Biura ds. ESK 2016.  Pełnomocnik Prezydenta działał w ścisłej współpracy z Biurem Kultury m. st. Warszawy. W skład zespołu kierowanego przez Pełnomocnika wchodziło bezpośrednio dwoje urzędników miejskich, od dwóch do sześciu osób (na różnych etapach projektu) pracujących na umowy – zlecenia  oraz kilkanaście osób z innych biur ratusza, oddelegowanych do współpracy, doradztwa, pomocy merytorycznej, administracyjnej i organizacyjnej, itp. W latach 2008 – 2020 Pełnomocnik wraz z Zespołem ds. ESK 2016 pracował w siedzibie Biura Kultury.

Na ostatnim etapie konkursu – od stycznia do lipca 2011r. Pełnomocnik i Zespół ds. ESK 2016 zyskali samodzielną siedzibę – lokal w którym mieściła się poprzednio Infoqultura – centrum informacji kulturalnej m.st. Warszawy. Zespół ds. ESK 2016 utworzył w tym miejscu swą kwaterę główną nazwaną WARSZTATEM, zakładając w tym miejscu centrum spotkań obywatelskich, centrum wolontariatu, reaktywując najmniejszą warszawską galerię sztuki „Witryna”, a także organizując w siedzibie i na skwerze przed nią szereg imprez kulturalnych, m.in. plenerowe koncerty, wernisaże, uliczne występy Teatru Polonia Krystyny Jandy.

Zespół ds. ESK 2016 powołał także Radę Programową złożoną z ambasadorów Warszawy – kandydata do tytułu ESK 2016 oraz z przedstawicieli warszawskich środowisk twórczych i organizacji pozarządowych. Rada opiniowała projekty i stanowiła ważny organ doradczy dla Pełnomocnika. Istnienie Rady Programowej jako  organu doradczego zostało wpisane w Aplikację Warszawy w konkursie o tytuł ESK 2016. Rada Programowa została powołana Zarządzeniem Nr 485/2011 Prezydenta m.st. Warszawy z dnia 31 marca 2011 r. W finale starań Miasto Warszawa powołało Konsorcjum, w skład którego weszli przedstawiciele świata biznesu, nauki, kultury i organizacji pozarządowych. Konsorcjum miało stać się ciałem zarządczym projektu ESK 2016 w razie zwycięstwa Warszawy w konkursie o ten tytuł.

4. Które z biur nadzorowało proces kandydowania do tytułu ESK 2016?

Bezpośredni nadzór sprawował Gabinet Prezydenta m.st. Warszawy. W proces ten włączono pomocniczo: Biuro Kultury m. st. Warszawy, Biuro Promocji Miasta, Biuro Prawne.

5. Jakie grupy były zaangażowane przy przygotowywaniu kandydatury miasta do tytułu ESK 2016?

Przedstawiciele NGO-sów, przemysłów kreatywnych, artystów, ludzi kultury, urzędnicy miejscy.

6. Czy w starania o tytuł ESK 2016 zaangażowali się mieszkańcy?

Zespół ds. ESK 2016 uruchomił zakrojone na szeroką skalę działania wolontaryjne. Dzięki temu w starania o tytuł zaangażowanych zostało wielu młodych ludzi. Mieszkańcy Warszawy nie zaangażowali się masowo w starania, tak jak to miało miejsce np. w Lublinie, Katowicach czy Wrocławiu. Problemem Warszawy było i jest skądinąd interesujące zjawisko: miasto ma mieszkańców, ale wciąż brakuje mu odpowiedniej liczby zaangażowanych w życie miasta obywateli, świadomych obywateli Warszawy. Co roku przyjeżdżają tu dziesiątki tysięcy ludzi z całej Polski, którzy zostają w poszukiwaniu pracy i zarobków, ale nie identyfikują się z miastem. Ta obojętność została zdiagnozowana w Aplikacji jako problem do rozwiązania poprzez kulturę. Autentycznego zaangażowania mieszkańców w starania nie było, obserwowaliśmy jednak rosnące zainteresowanie konkursem, mając nadzieję, że tytuł ESK 2016 pozwoli nam przybliżyć miasto warszawiakom (zwłaszcza tym z „najkrótszym stażem”).

7. Czy kandydowanie o tytuł ESK 2016 coś zmieniło w mieście? Co?

Ożywiliśmy dyskusje o roli i znaczeniu kultury. Opinia publiczna przekonała się, że kultura nie jest zabawą elit, ale konkretnym działaniem, które może przynosić społeczne profity wszystkim mieszkańcom. Przyśpieszyliśmy prace nad Programem Rozwoju Kultury 2010-2020 i w konsekwencji – jego uchwalenie przez Radę Miasta. Wprowadziliśmy do kalendarza kulturalnego stolicy dwa duże festiwale muzyczne (Orange Warsaw Festival i Warsaw Music Week) oraz Festiwal Projektowania Miasta „Warszawa w Budowie”, który od pierwszej edycji stał się jednym z najważniejszych wydarzeń kulturalnych, społecznych i architektonicznych miasta.

8. Czy nastąpiła integracja środowisk? Jeśli nie, dlaczego?

Nie wiemy, o jakie środowiska chodzi w pytaniu. Jeśli dotyczy ono środowisk kulturalnych/NGO’sów działających w kulturze – odpowiedź brzmi – NIE. Odśrodkowe tendencje wynikające z wzajemnej konkurencyjności w środowiskach ludzi kultury, reprezentujących różne podejście do kultury (instytucjonalne, niezależne, etc.), są mocno zakorzenione. Silne ośrodki rywalizują, zwłaszcza w czasach kryzysu. Perspektywa udziału w programie ESK 2016, realizacji własnych pomysłów w ramach programu konkursowego oraz chęć uzyskania wpływu na kształt tego programu były niestety nie spoiwem, ale kością niezgody (w wielu przypadkach, co nie znaczy, że nie udawało się uzyskiwać konsensusu).

9. Czy nastąpiło określenie celów po staraniach o tytuł ESK 2016?

Celem miasta jest faktyczna realizacja PRK 2010-2020, który w wielu punktach jest zbieżny z programem działań na rzecz kultury zawartym w Aplikacji Warszawy w konkursie o tytuł ESK 2016.

10. Czy wytworzono w trakcie/ po staraniach o tytuł ESK 2016 narzędzia zmiany?

Narzędziem zmiany, a raczej precyzyjnego ukierunkowania polityki kulturalnej miasta jest właśnie PRK 2010-2020. Narzędziem uspołecznienia procesów jest np. Społeczna Rada Kultury.

11. Czy po ogłoszeniu wyników konkursu pozostał w mieście „zespół dowodzący” czyli ludzie, którym zależy na kulturze, aktywiści / animatorzy? Jaką postawę przyjęli urzędnicy?

„Zespół dowodzący” czyli Zespół ds. ESK 2016 zakończył działalność po finale konkursu. Osoby współpracujące przy projekcie ESK 2016 kontynuują swą działalność społeczną i artystyczną, nadal aktywnie uczestnicząc w kreowaniu kultury.

Konsorcjum, zgodnie z własnym statutem, rozwiązało się z chwilą nie uzyskania przez Warszawę tytułu.

Rada Programowa przestała istnieć jako ciało doradcze Pełnomocnika, nie było więc potrzeby jej dalszego działania w tej formule.

Urzędnicy zaangażowani w program ESK 2016 powrócili do swoich stałych zajęć.

Miasto Warszawa zakończyło swój udział w projekcie ESK 2016 nie uznając za konieczne utrzymywania lub powoływania jakichś specjalnych instytucji które miałyby kontynuować watki z programu ESK 2016.

Najcenniejsze pomysły, inicjatywy i kierunku działania z aplikacji konkursowej realizują: Biuro Kultury m. st. Warszawy, Biuro Promocji Miasta, Centrum Komunikacji Społecznej. Na tym polega stałość i skuteczność działań kulturalnych miasta, że realizowane są one instytucjonalnie i planowo, w ramach obowiązków poszczególnych miejskich instytucji, a nie na zasadzie efemerycznych „akcji specjalnych”.

Last, but not least: Warto dodać, że nad ostateczną formułą Programu Rozwoju Kultury, która była szlifowana w trakcie finału naszych starań o tytuł ESK 2016, brali czynny udział najwybitniejsi przedstawiciele środowisk kulturalnych, także zaangażowani w ESK. Bogna Świątkowska (przewodnicząca Rady Programowej) i Grzegorz Piątek (kierownik artystyczny programu) byli członkami zespołu konsultacyjnego PRK.

12. Czy bez kandydowania o tytuł ESK 2016 nastąpiła by zmiana/progres/regres w podejściu do kultury w mieście?

Progres na pewno by nastąpił, choćby w kontekście prac nad PRK 2010-2020. Różnica polega wyłącznie na tempie zmian. Udział w ESK 2016 zmiany te wydatnie przyspieszył. Ale błędem byłoby sądzić, że Warszawa nie rozwijałaby się kulturalnie bez konkursu ESK. Prace nad PRK, konsultacje, tworzenie strategii i uzgadnianie dokumentu trwały mimo przegranej i Program został uchwalony.

13. Czy miasto coś skorzystało na tych staraniach?

Lista korzyści jest konkretna:

1. Dwa nowe muzyczne festiwale oraz festiwal „Warszawa w Budowie”.
2. Film promocyjny Agnieszki Holland, który przez dwa lata skutecznie promował Warszawę w kraju i za granicą. Choć w środowiskach niezależnej kultury film wywoływał komentarze raczej nieprzychylne i oceniany był krytycznie, warto dodać, że zdobył szereg nagród na prestiżowych festiwalach filmów promocyjnych i turystycznych. Film zdobył główne nagrody – na festiwalach filmowych w Cannes i Sankt Petersburgu, na targach „The Golden City Gate” w Berlinie oraz w kategorii cultural tourism na festiwalu „TourFilm Riga 2010 – The Riga International Festival of Tourism Films”. Został również zaprezentowany na wystawie EXPO w Szanghaju w 2010 roku. Zdobył też nagrodę na festiwalu w Płocku.
3. Kompozycja rzeźb Magdaleny Abakanowicz „Rozdroże” i jej stała ekspozycja (pierwsza w Warszawie) przy ul. Sanguszki.
4. Rzeczywiste przyspieszenie prac nad uchwaleniem Programu Rozwoju Kultury 2010-2020.
5. Stworzenie Aplikacji konkursowej wraz z programem artystycznym na lata 2015-2016, rozumianej jako dokument zawierający trafne i aktualne krytyczne diagnozy miasta i jego życia społecznego i kulturalnego. Dokument ten jest szczególnie cenny dla formułowania w najbliższym czasie nowych programów i strategii działań kulturalnych, także w ujęciu lokalnym. Dodajmy, jest to projekt przygotowany w ścisłym odniesieniu do warszawskich potrzeb i wyzwań oraz niedostatków w dziedzinie kultury – jest to więc rzecz nie do przecenienia dla osób kształtujących politykę kulturalną miasta.
6. Dzięki konkursowi „Wykreuj swoją Warszawę” przeprowadzonemu w  porozumieniu z „Gazetą Wyborczą” i dzięki elektronicznemu naborowi projektów Warszawa zyskała kilkaset dobrych pomysłów na działania kulturalne, eventy, projekty i inwestycje w infrastrukturę kultury. To także wspaniała diagnoza potrzeb oraz potencjał do wykorzystania.
7. Udane zastosowanie uproszczonego, elektronicznego naboru pomysłów i programów artystycznych i kulturalnych do Aplikacji, który został przetestowany jako znakomite narzędzie do naboru wniosków o dofinansowanie działań kulturalnych.
8. Udzielenie mocnego wsparcia inicjatywom lokalnym, dzięki czemu nawiązano stałą i udaną współpracę m. in. z dzielnicami – kontynuowaną teraz np. z Dzielnicą Targówek przy pracach nad dzielnicowym PRK.
9. Uruchomienie aktywnej i owocnej współpracy pomiędzy strukturami Urzędu Miasta, a instytucjami publicznymi, jak np. Filmoteka Narodowa, Muzeum Sztuki Nowoczesnej.

14. Czy budżet na kulturę po wpływem kandydowania o tytuł ESK 2016 zmienił się w mieście? Jak?

Budżet przeznaczony na kulturę w m.st. Warszawie nie zmienia się pod wpływem udziału Miasta w doraźnych programach lub konkursach. Na jego kształt ma wpływ aktualna sytuacja makroekonomiczna, stan finansów – miejskich i państwowych oraz inwestycyjne zadania, jakie Warszawa realizuje będąc stolicą Polski. Prognozy finansowe tworzone są w naszym mieście na 3 lata do przodu, finanse jakie były przewidziane na kulturę w tym roku były znane i upublicznione od 2 lat.

Wypełniał: Marcin Przewoźniak, Biuro Kultury m.st. Warszawy