FELIETON. Murarka i dysydent (wstępniak)

W majowym numerze Kultury Enter leitmotiv stanowią nazwiska tak ważne dla literatury ukraińskiej i polskiej, których wybory życiowe zbiegły się w doświadczeniu emigracyjnym. Siedemdziesiąt lat temu urodził się Ołeh Łyszeha – poeta, tłumacz, prozaik. W latach 1972­–1988 jego teksty zostały objęte zakazem druku, choć był zawsze apolityczny, jak wspominają jego znajomi. Mykoła Riabczuk z żoną Natałką Biłocerkiweć oraz z Bohdanem Zadurą postanowili przypomnieć tę sztandarową postać dla literatury ukraińskiej na łamach Kultury Enter. Pomysł ten przyjęłam z wdzięcznością. Nawiasem mówiąc, pewnie gdyby nie gościnny dom naszego tłumacza Andrija Sawenecia i jego żony Jarosławy, nie miałabym okazji poznać bliżej małżeństwa Łyszehów. Niestety, już nie udało się złożyć im dwojgu wizyty na Ukrainie, gdzie po komplikacjach zdrowotnych, jakie się wdały poecie po zapaleniu płuc, zmarł nagle Ołeh Łyszeha. Grudzień pięć lat temu był ostatnią porą autora Zimy w Tyśmienicy.

Powracają również w tym numerze, skazany na wydawniczy niebyt w komunistycznej Polsce i usunięty ze studiów jak Łyszeha, choć w innych okolicznościach, Józef Łobodowski (110. rocznica urodzin) oraz Jerzy Giedroyć z „Kulturą” paryską.  Zgodnie z obietnicą odsłaniamy nieco kulisy nie opublikowanej jeszcze korespondencji tych dwóch tytanów pracy, znakomitych redaktorów i osobistości ­– skazanych na „szukanie wolności na wygnaniu” w burzliwych latach powojennych XX wieku.

Zachodzę w głowę, jaki model pracy przyjmowały te środowiska twórcze, w nowych okolicznościach, na obczyźnie. Skąd tyle siły tam, gdzie ścierały się różne postawy, wpływy i historie. Nie jest rzeczą łatwą:

Tak od razu, z lotu
Zaczynać budować dom,
Wpiąwszy się zębami w ten garb,
I gryźć, gryźć glinę.
Zapomniawszy o lecie,
A gdzieś obok może  leniwieje
Zdziczały pies i ni stąd ni zowąd
Pacnie łapą i pochowa żywcem.. (O. Łyszeha, Trzmiel, przeł. B. Zadura)

Jednym razem potrzeba było stworzyć od fundamentów całą strukturę, metodycznie, wspólnotowo, wzorem pszczół miodnych. Innym razem wyjątkowe znaczenie miały z kolei murarki ogrodowe. Pszczele samotnice zakładające w oka mgnieniu kolonie. Kolejnych pokoleń bez królowej i potrzeby współpracy, ale mimo wszystko instynktownie podtrzymujące ten świat przed zagładą w zapylonych kielichach: jabłoni, malin, porzeczek, mleczy. We wszystkich społeczeństwach jest pożądany idealny wzorzec współdziałania, lecz w tej inteligentnej sieci swoją rolę mają również satelity pozostające na uboczu. Bo wszędzie można dbać o świat, nawet jeśli wspólnotom daleko do doskonałości, nawet gdy rozpadają się. I tu rozwinął się kolejny wątek, który – dosłownie – przyleci w letnim numerze Kultury Enter w okolicach Jarmarku Jagiellońskiego, w tegorocznej edycji miodem nęcącego.

W spisie treści 88. numeru Kultury Enter znajdziemy, tradycyjnie – poza polskimi i ukraińskimi autorami, także reportaż białoruskiej debiutującej dziennikarki oraz hiszpańskiego prozaika, który kilka lat temu porzucił prestiżową pracę urzędnika w Unii Europejskiej, by podążyć lub też odciąć się od Kafkowskiej wizji biurokratycznej  machiny. Nawet Franz Kafka potrafił w niej funkcjonować, jak i wielu podobnych mu ludzi pióra-urzędników lub dyplomatów. Te właściwie ginące gatunki wypierane są przez ghostwriterów, sekretarzy, asystentów i doradców. Na uboczu trzymają się nie tylko autsajderzy. Szara strefa jest pełna szarych eminencji i białych rękawiczek. Rzucamy im rękawicę, dając się prowadzić głosom widzącym inaczej zaprogramowaną rzeczywistość: Biłocerkiweć, Lutosławskiej, Łyszedze, Riabczukowi, Zadurze, Niewiadomskiemu, Czyżewskiemu, Wodzińskiemu, Sikorze, Portnowom… i wielu im podobnym.

***
I tradycyjnie zapraszamy na nowe wydarzenia kulturalne, którym mamy przyjemność patronować:

*Festiwal Tradycji i Awangardy Muzycznej KODY (8-10 maja, Centrum Kultury w Lublinie)
**Polską premierę filmową Watch me (Obserwuj mnie) i debatę o niepełnosprawnościach (15 maja, godz. 17.00, Centrum Kultury w Lublinie)
***Lubelskie Dni Fotografii (20-24 maja, ACK Chatka Żaka)
****Premierę polskiego tłumaczenia opowiadań Ołega Sencowa pt. Żywoty na  10. Warszawskich Targach Książki – spotkanie z Bohdanem Zadurą (25 maja, godz. 13.00, Targi Książki w Warszawie, sala konferencyjna – Londyn C)
*****Polska premiera książki pt. Vorochtarium – spotkanie z Jurijem Andruchowyczem, Ołeksandrem Bojczenką i Orestem Drulem (30 czerwca, Stare Miasto, w ramach Wschodniego Expressu i Festiwalu Inne Brzmienia)
******Jarmark Jagielloński, (15–18 sierpnia, Stare Miasto).

Aleksandra Zińczuk
redaktor naczelna

30 kwietnia 2019

Kultura Enter, 2019/02 nr 88