Strona główna/Dziecko w mieście (część II). Przykłady partycypacji dzieci w tworzeniu placów zabaw

Dziecko w mieście (część II). Przykłady partycypacji dzieci w tworzeniu placów zabaw

Kontynuacja artykułu Dziecko w mieście („Kultura Enter” nr 5)

Projektowanie z udziałem dzieci jest dla nas czymś niezwykłym, ciekawostką. Tymczasem zapraszanie najmłodszych użytkowników przestrzeni do konsultacji przy projektach, które bezpośrednio ich dotyczą, takich jak place zabaw, szkoły, domy kultury, powinno stać się normą, tak jak spotkanie z klientem, który zleca nam wybudowanie ekskluzywnej willi.

Pytanie dzieci i młodzieży o ich zdanie na temat miejsc zabaw czy innych przestrzeni publicznych, może stać się początkiem twórczego dialogu, którego efektem będą ciekawe projekty. Takie jak te opisane w niniejszym artykule. Programy realizowane w Wielkiej Brytanii i innych krajach europejskich, w tym również w Polsce, potwierdzają, że dzieci nie tylko są zdolne do formułowania swoich potrzeb dotyczących przestrzeni, ale zaskakują swoją kreatywnością i pomysłami, niezwykle przydatnymi w projektowaniu przestrzeni edukacyjnych czy rekreacyjnych.

Cowley Teenage Space w Londynie

to miejsce spotkań i różnego typu aktywności młodych mieszkańców dzielnicy Brixton. Realizację obiektu poprzedziły warsztaty eksperymentalne, podczas których młodzież miała możliwość wypróbowania odmiennych sposobów użytkowania tego terenu i podjęcia decyzji, które z tych rozwiązań będzie najciekawsze. Na placu zabaw ustawiono podłużne rampy, platformy, schody i drewniane kraty, które można było przesuwać i ustawiać w dowolny sposób. Organizowano również warsztaty i dyskusje na temat przyszłego wyglądu tego miejsca.

Ważnym elementem projektu było zatrudnienie wybranych młodych osób do współorganizacji i kontaktu ze społecznością lokalną, gdyż do tej pory relacje te były bardzo trudne. Starsi mieszkańcy często narzekali na młodzież przesiadującą na ulicy, której z kolei dokuczał brak miejsca spotkań i ciągłe przeganianie. Eksperyment trwał dwa tygodnie. Metoda ta często stosowana jest w projektach realizowanych przez Snug & Outdoor (www.snugandoutdoor.co.uk), grupę artystów projektujących innowacyjne place zabaw dla szkół i przestrzeni publicznych, przeważnie z udziałem lokalnej społeczności, szczególnie dzieci.

Chelsea Flower Show

to najważniejszy w Wielkiej Brytanii festiwal sztuki ogrodowej, na którym prezentowane są najnowsze trendy w projektowaniu ogrodów, akcesoria i sprzęt pomocny w ich zakładaniu i pielęgnacji, jak również nowe odmiany roślin ozdobnych. W 2008 roku zaprezentowano dwa ogrody projektowane z myślą o dzieciach. Pierwszy to Edible Playground (w dosłownym tłumaczeniu „jadalny plac zabaw”), ogród warzywny i sad. Autorzy projektu, firma Dorset Cereals, produkująca zdrową żywność, zachęca do zakładania takich ogrodów przy szkołach oraz włączania uczniów w ich zakładanie i utrzymanie (www.edibleplaygrounds.co.uk).

Drugi warty uwagi ogród, do realizacji którego zaproszono dzieci, zatytułowano The Marshalls Garden That Kids Really Want! (www.marshalls.co.uk/transform/chelsea). Marshalls, firma produkująca nawierzchnie i małą architekturę, to główny sponsor festiwalu na lata 2007-2009, a jednocześnie jeden z wystawców. Projektanci zastanawiali się, w jaki sposób ogrody są użytkowane przez dzieci, jakie są ich potrzeby i oczekiwania, jak zachęcić pokolenie wychowane na grach komputerowych do wyjścia z domu oraz jak je uświadamiać na temat potrzeb środowiska naturalnego. Dzieci w wieku szkolnym są dziś z pewnością lepiej informowane o zagrożeniach środowiska niż ich rodzice kilkanaście lat temu, jednak wiedza teoretyczna nie zawsze przekłada się na praktykę.

Ogród zaproponowany przez firmę Marshalls to organiczny plac zabaw, umożliwiający nie tylko spędzenie wolnego czasu, ale również przeżycie „przygody” z wodą i ciekawą roślinnością, stymulującą wszystkie zmysły. Do udziału w tworzeniu wizji ogrodu zostały zaproszone dzieci w wieku od 7 do 11 lat. Podczas warsztatów Chelsea Project Workshops prowadzonych przez Chrisa Collinsa i Svena Wombwella, ogrodników znanych z BBC, dzieci uczyły się skąd pochodzą różne drzewa, trawy i kwiaty, które z nich są szczególnie atrakcyjne dla ptaków, motyli i innych zwierząt, jaką rolę pełni woda w ogrodzie. Następnie zaprezentowano przykłady dobrze zaprojektowanych przestrzeni. Na zakończenie dzieci opowiadały o swoich wymarzonych ogrodach i o elementach niezbędnych do zabawy. Rysunki dzieci zostały przekazane głównemu projektantowi.

Ian Dexter zwrócił uwagę na to, że uczestnicy warsztatów w swoich pracach często odnosili się do gier komputerowych i filmów. Stworzył więc miejsce, które odpowiadało na marzenia dzieci – ogród kryjący wiele niespodzianek, takich jak tunel schowany w pagórku, czy ścieżka, która okazuje się wężem, albo „sekretne przestrzenie”, schowane pod skałami do wspinaczki. Zaproponował różnorodne rośliny, o grubych, mięsistych, „architektonicznych” liściach, jak i o delikatnym, miękkim, drobnym ulistnieniu. Kwiaty, poprzez swój kolor, kształty i zapachy pobudzają wszystkie zmysły. Zrealizowany projekt został wyróżniony w kategorii „ogrody wystawowe”.

Evergreen Adventure Playground

ogłoszony „placem zabaw roku 2005” (London Adventure Playground of the Year) powstał w wyniku przebudowy jednej z londyńskich ulic, która wymagała likwidacji istniejącego placu zabaw. Architekci, którym powierzono realizację nowej przestrzeni dla dzieci, postanowili stworzyć miejsce przyjazne dla wszystkich, również dla niepełnosprawnych (www.cabe.org.uk/default.aspx?contentitemid=2715). W proces projektowania wciągnięto dzieci, pracowników socjalnych i wolontariuszy. Pracę z dziećmi poprzedziły wizyty studyjne na placach zabaw dostosowanych dla dzieci niepełnosprawnych. Niektórzy pracownicy socjalni ukończyli kursy Makaton (program rozwoju komunikacji posługujący się specjalnymi gestami i symbolami, ułatwiający kontakt zarówno z dziećmi niepełnosprawnymi umysłowo, jak i zdrowymi), a zdobytą wiedzę przekazali dzieciom, żeby ułatwić im porozumiewanie się.

Architekci regularnie konsultowali swoje pomysły z dziećmi. Ci, którzy nie mogli brać udział w spotkaniach, byli na bieżąco informowani przez pracowników ośrodka o postępach, mogli też oglądnąć rysunki architektów, umieszczone na wystawce. Źródłem informacji dla projektantów była również nieformalna obserwacja jak dzieci użytkują przestrzeń. Uwagi dzieci były uwzględniane na wszystkich etapach projektu (jeden element został zmieniony tuż przed zainstalowaniem wyposażenia placu).

Program Joined Up Design for Schools

to inicjatywa The Sorrell Foundation (www.thesorrellfoundation.com), mająca na celu przebudowę możliwie największej ilości szkół w Wielkiej Brytanii i promocję dobrego dizajnu wśród młodych ludzi. Od 2000 roku w programie wzięło udział 10 000 uczniów. Artyści tworzą projekty we współpracy z dziećmi, których postawiono w roli klientów.

Realizacja tego przedsięwzięcia odbywa się poprzez następujące etapy: zapoznanie przedstawicieli szkół z ideą projektu, list intencyjny do projektantów, w którym uczniowie określają swoje potrzeby, spotkania z artystami – wizyty studyjne, dyskusje, warsztaty projektowe, konsultacje pomysłów z dziećmi, następnie prezentacja projektów przygotowanych przez artystów oraz ich realizacja. Zakres tematyczny projektów był niezwykle szeroki, od wystroju korytarza i strefy wejściowej, stołówki czy toalet, poprzez zagospodarowanie terenu przy szkole, aż do identyfikacji wizualnej – nowego loga szkoły czy projektu mundurków. Jednym z najważniejszych tematów, często poruszanych przez uczniów jest przestrzeń socjalna – miejsce spotkań i wypoczynku w czasie przerw. Architekci zaproszeni do udziału w projekcie, zostali poproszeni o stworzenie propozycji nowych aranżacji szkolnych podwórek.

Jednym z przykładów może być szkoła Cape Cornwall w St Just, dla której zaproponowano zmianę szarego, pustego podwórka w przykryty kolorowymi daszkami, chroniącymi przed nadmiernym słońcem, ogród rzeźb, z rabatami kwiatowymi, wodą, z trawiastą ławką, stołem, przy którym można usiąść i zjeść drugie śniadanie lub poczytać książkę. Fundacja Sorrell zorganizowała wystawę What’s Next for Schools?, która wyjaśnia ideę i zachęca kolejne szkoły do udziału w projekcie (więcej o wystawie: http://pracowniak.blogspot.com/2009/02/building-exploratory-i-young-design.html)

Przykład polski na zakończenie

przytoczony już w nr 5 „Kultury Enter”. W roku szkolnym 2007/2008 Małopolski Instytut Kultury (www.mik.krakow.pl/autoportret-warsztaty.html) zrealizował projekt „Oswoić przestrzeń”, skierowany do przedszkoli i szkół z terenu Małopolski. Dzieci biorące udział w całorocznych warsztatach miały okazję nie tylko opowiedzieć, jak wyobrażają sobie swój idealny plac zabaw, ale również przeanalizować teren przy szkole, zastanowić się, jakie są najpilniejsze potrzeby tego obszaru, a także własnoręcznie wybudować wybrane elementy placu zabaw. Celem cyklu było zarówno stworzenie nowego miejsca, jak i rozwijanie w uczniach wrażliwości na otaczającą przestrzeń, pogłębianie wiedzy na temat najbliższego krajobrazu kulturowego, zabytków i architektury regionalnej oraz rozwijanie kreatywności i twórczego myślenia.

Efektem końcowym były trzy place zabaw, zrobione z wikliny i materiałów naturalnych. Jeden z nich to „Ścieżka bosych stóp”, zrealizowana w krakowskim przedszkolu nr 51. Dzieci w wieku przedszkolnym ogromną wagę przywiązują do spraw związanych z przyrodą, jej obserwacją i ochroną. Sześciolatek doskonale wie, jak segreguje się śmieci i dlaczego nie można palić plastikowych butelek. Dużo czasu poświęca też na wpatrywanie się w maszerujące mrówki czy zbieranie muszli na plaży. Stąd pomysł utworzenia ścieżki która pozwoliłaby poznać – dotknąć, powąchać i zobaczyć różne naturalne materiały, takie jak liście, szyszki, kamienie. Na ostatnich zajęciach przed wakacjami dzieci, z pomocą wikliniarza profesjonalisty i wolontariuszy MIK-u, wyplatały wiklinowe obrzeża ścieżki, a następnie układały poszczególne materiały naturalne, zbierane wcześniej z rodzicami (więcej zdjęć:http://www.flickr.com/photos/mik_krakow/sets/72157613259700371).

Projekt jest kontynuowany w roku szkolnym 2008/2009. Tegoroczna edycja została zatytułowana „Umiejscowienie”. Zakłada ona udział architektów krajobrazu, którzy wysłuchawszy uwag dzieci na temat terenu przyszkolnego oraz po spisaniu ich pomysłów i marzeń odnośnie idealnego placu zabaw, stworzą dla nich profesjonalne projekty zagospodarowania tej przestrzeni. Wówczas szkoła, która otrzyma takie opracowanie, może je stopniowo realizować (w miarę swoich możliwości finansowych) lub ubiegać się o dofinansowanie, np. z środków unijnych.

*

Projektowanie z udziałem dzieci nadal pozostaje czymś niezwykłym, jednostkowym wydarzeniem, opisywanym jako ciekawostka. Tymczasem zapraszanie najmłodszych użytkowników przestrzeni do konsultacji przy projektach, które bezpośrednio ich dotyczą, takich jak place zabaw, szkoły, domy kultury, powinno stać się normą, tak jak spotkanie z klientem, który zleca nam wybudowanie ekskluzywnej willi.

Dla wielu firm taki etap pracy nad projektem jest oczywisty, jak chociażby dla Snug & Outdoor, czy Gareth Hoskins Architects (www.garethhoskinsarchitects.co.uk) lub Fielding Nair International (www.fieldingnair.com). Miejmy nadzieję, że takich firm będzie coraz więcej. Należy sobie również życzyć konkursów architektonicznych, w których uczestnicy będą zobowiązani do konsultacji z dziećmi, jak na przykład w organizowanym przez The Open Architecture Network, 2009 Open Architecture Challenge: Classroom (www.openarchitecturenetwork.org/competitions/challenge/2009).

Anna Komorowska

Kultura Enter
2009/03 nr 08

Celem cyklu 'Oswoić przestrzeń' Małopolskiego Instytutu Kultury warsztatów było zarówno stworzenie nowego miejsca, jak i rozwijanie w uczniach wrażliwości na otaczającą przestrzeń, pogłębianie wiedzy na temat najbliższego krajobrazu kulturowego, zabytków i architektury regionalnej oraz rozwijanie kreatywności i twórczego myślenia. Fot. Anna Komorowska

The Marshalls Garden. Uczestnicy warsztatów w swoich pracach często odnosili się do gier komputerowych i filmów. Stworzono więc miejsce, które odpowiadało na marzenia dzieci – ogród kryjący wiele niespodzianek, takich jak tunel schowany w pagórku, czy ścieżka, która okazuje się wężem albo różne 'sekretne przestrzenie'. Fot. Anna Komorowska

The Marshalls Garden. Uczestnicy warsztatów w swoich pracach często odnosili się do gier komputerowych i filmów. Stworzono więc miejsce, które odpowiadało na marzenia dzieci – ogród kryjący wiele niespodzianek, takich jak tunel schowany w pagórku, czy ścieżka, która okazuje się wężem albo różne 'sekretne przestrzenie'. Fot. Anna Komorowska

Warsztaty 'Oswoić przestrzeń' Małopolskiego Instytutu Kultury. Fot. Anna Komorowska

Warsztaty 'Oswoić przestrzeń' Małopolskiego Instytutu Kultury. Fot. Anna Komorowska

Program 'Joined Up Design for Schools' to inicjatywa The Sorrell Foundation mająca na celu przebudowę możliwie największej ilości szkół w Wielkiej Brytanii i promocję dobrego dizajnu wśród młodych ludzi. Promuje ją wystawa 'What's Next for Schools?'

Program 'Joined Up Design for Schools' to inicjatywa The Sorrell Foundation mająca na celu przebudowę możliwie największej ilości szkół w Wielkiej Brytanii i promocję dobrego dizajnu wśród młodych ludzi. Promuje ją wystawa 'What's Next for Schools?'

Warsztaty Małopolskiego Instytutu Kultury. Fot. Anna Komorowska