Czasopismo kulturalno-społeczne 

Na tydzień przed rozpoczęciem festiwalu, 27 października, w Teatrze Studio odbędzie się spotkanie z Serhijem Żadanem, jednym z najważniejszych współczesnych pisarzy ukraińskich. Autor opowiadań Arabeski porozmawia z Justyną Sobolewską o literaturze powstającej w cieniu wojny – o codzienności, miłości i pamięci w świecie, który wciąż szuka ocalenia.

Polecamy spotkanie z naszą Autorką i Tłumaczką 24 października w Bramie Grodzkiej na Starym Mieście w Lublinie. Bella Szwarcman-Czarnota wydała nową książkę w wydawnictwie "Austeria". Pierwsza prezentacja odbyła się w końcu lata w Warszawie, a wstęp napisał Piotr Paziński.

We wtorek 14 października startuje Festiwal Ukraina w Centrum Lublina – cykl wydarzeń kulturalnych organizowanych przez Fundację Kultury Duchowej Pogranicza i Fundację Efekt Dziecka. Organizatorzy zapraszają do udziału w warsztatach kulinarnych, konkursie prac fotograficznych oraz na pokaz filmu w reżyserii Antona Ptuszkina. „My, nasze zwierzęta i wojna” (ukr. “Ми, наші улюбленці та війна”). Festiwal otworzy pierwszy koncert zespołu Kyiv Tango Orchestra w Lublinie.

Środowisko kultury litewskiej protestuje w Wilnie wobec polityki skrajnej partii! Można dołączyć do petycji, wspierając niezależną myśl ludzi kultury.

Opowiadając o artystycznej edukacji Polek z przełomu XIX I XX wieków, Bożena Kasperowicz podkreślała, iż istotne były nie tylko liberalne poglądy rodziców, a też kwestie finansowe. A ponieważ szkoły na ziemiach polskich zapewniały dość ograniczony rozwój, dziewczęta wyjeżdżały przede wszystkim do Paryża, rzadziej do Monachium, Drezna czy Petersburga, często emigrując na stałe. Paryż tamtych lat to światowe centrum bohemy artystycznej i miasto wielu możliwości. Wprawdzie słynna Ecole des Beaux-Artres była konserwatywna, ale kobiety przyjmowano na prestiżowe uczelnie prywatne jak Académie Julian i Académie Colarossi, jednak za kosztowną w nich naukę musiały więcej płacić niż mężczyźni. Stąd na kształcenie mogły pozwolić sobie jedynie te pochodzące z bogatych rodzin ziemiańskich czy burżuazyjnych. Nie wiemy, ile talentów zmarnowało się z powodu bariery finansowej. Ale też niewielu profesjonalnym malarkom czy rzeźbiarko udało się przebić w zmaskulizowanym świecie sztuki. W ówczesnym Paryżu były rzesze anonimowych absolwentek szkół artystycznych, którym nigdy nie udało się odnieść sukcesu. Wiele z nich żyło w skrajnej biedzie, w nędznych pokoikach, co więcej, znosiło poniżenie. Gdyż w także Paryżu przełomu wieków stosowano podwójne kryteria moralności wobec kobiet i mężczyzn, a artystki; śpiewaczki, aktorki, malarki uznawano za kobiety lekkich obyczajów.

Cyrk jest rodzajem sztuki tak różnorodnym pod względem oferowanych wrażeń. W moim przypadku cyrk powraca każdej przeżytej chwili jej osobliwość – wszystko wydarza się tu i teraz, i tylko jeden raz. Oglądanie spektaklu cyrkowego wymaga koncentracji i aktywnej uwagi – w przypadku tej ostatniej artyści cyrkowi znacznie wcześniej od marketingowców skapnęli, że uwaga jest walutą.

Dyktatura Trumpa, zdaniem Robert Kagana, oczywiście nie będzie „komunistyczną tyranią, gdzie niemal każdy odczuwa presję i dostosowuje do niej swoje życie. W konserwatywnych, antyliberalnych tyraniach zwykli ludzie napotykają na różne ograniczenia swoich wolności, ale stanowią one problem dla nich tylko w takim stopniu, w jakim te wolności cenią – a wielu ich nie ceni. Fakt, że nowa tyrania będzie całkowicie zależna od kaprysów jednej osoby, oznacza, że prawa Amerykanów będą raczej warunkowe niż gwarantowane. Jeżeli jednak większość Amerykanów nadal będzie mogła spokojnie zajmować się swoimi codziennymi sprawami, być może będą im one obojętne tak samo jak wielu Rosjanom czy Węgrom.

Główna droga na lotnisko imienia Rustawelego prowadzi przez Drogę Europejską. Przypadek, że Gruzini tak nazwali tę aleję? I że znowu walczą o podstawowe wartości? Że stają we własnej obronie, jednocześnie niewątpliwie w obronie Ukrainy, Europy, nas wszystkich?

Kiedy piszę te słowa, mija dwusetny dzień protestu. Pisarz Iwa Pezuaszwili określił to zjawisko mianem „stania jako stanu rzeczy”. I taki jest na dzień dzisiejszy stan rzeczy – gruzińskie progresywne społeczeństwo i ludzie kultury, a z pewnością jej liberalna awangarda, od ponad pół roku bezustannie stoi na ulicy, zmuszona do obrony elementarnych swobód.

Stoimy na ulicy, bo nie chcemy Rosji. Nie chcemy również autorytaryzmu. Nie chcemy powrotu do przeszłości, pragniemy iść w stronę Europy. Pragniemy wolności. Chcemy, żeby nas usłyszano. Żeby nas zauważono – jest nas bardzo mało, wszystkich trzy i pół miliona ludzi, ale wierzymy, że nie wrócimy tam, skąd z takim trudem udało nam się wydostać.

Samozwańcza władza poszukuje lidera protestów. Szuka i nie znajduje. Dlatego, że lidera nie ma. Społeczeństwo organizuje się bez liderów i bez udziału partii politycznych, a bezkompromisowe „Nie!” jest paliwem protestu.

Codziennie stajemy do walki z reżimem oligarchy Bidziny (Borisa) Iwaniszwilego i partią rządzącą, całkowicie zależną od niego finansowo. Od października zeszłego roku Gruzińskie Marzenie sprawuje władzę bez demokratycznej legitymacji. Po przejęciu władzy w wyniku fałszerstwa wyborczego rząd gruziński przestał być uznawany przez społeczność międzynarodową.

Od dwunastu lat ludzie są karmieni rządową propagandą, kłamstwem, są doprowadzani na skraj nędzy, po czym łaskawie obdarzani zapomogą socjalną, która jest ich jedynym źródłem utrzymania, więc głosują na władze ze strachu przed utratą tej zapomogi, bo panuje niewyobrażalna korupcja, szczególnie w sektorze publicznym. Metody wzięte z podręczników KGB.

Wszyscy w UE muszą zrozumieć, gdzie przyszłość zostaje wystawiona na próbę – i możliwe, że zaczyna się nawet kształtować. Powinniśmy traktować procesy w Gruzji jako ostrzeżenie, ponieważ one również zmierzają w stronę Zachodu. Wkrótce będą wszędzie – pod innymi nazwami, lecz z tymi samymi złowrogimi celami. W Gruzji to nie wydarzyło się z dnia na dzień – zajęło im 13 lat, by doprowadzić nas do tego punktu. Potrzebujemy silnej Unii Europejskiej i potrzebujemy przykładów oporu, zanim będzie za późno.

Andro Enkuridze sięgnął właśnie po polski dramat narodowy nie bez powodu. Na samym początku przedstawienia pojawia się wprowadzenie historyczno-historiozoficzne wskazującego na dawniejsze i współczesne paralele w losie Polski i Gruzji. Ta kreowana wspólnota wolnych narodów, żyjących od co najmniej dwustu lat w cieniu zagrożenia ze strony Rosji i mogących niebawem podzielić losy Ukrainy staje się płaszczyzną umożliwiającą transpozycję emocji patriotycznych Gruzinów i Polaków.

Klub reklamuje imprezy jako przestrzenie zachęcające do swobody ekspresji i zastrzega, że nie ma tam miejsca na jakiekolwiek formy agresji, przemocy i nękania. To bardzo ważny zwrot w kontekście dużego problemu z klubami, które w czasie początków muzyki techno w Gruzji często były miejscami nadużyć seksualnych i mizogonii. Wynikało to z faktu, że dawniej kluby odwiedzali częściej mężczyźni o konserwatywnych poglądach. Aktualnie sytuacja wygląda już zupełnie inaczej. Dziś środowisko techno w Gruzji stanowczo się temu sprzeciwia.

Łączą nas jakieś ślady wspólnej historii i Lech Kaczyński. Tylko czy ktoś pamiętał, że Kaczyński jest dla Gruzji ważny, bo w 2008 roku wybucha wojna, w wyniku której Rosja anektuje kawałek gruzińskiego państwa? Wszystko trwa chwilę, jakby za dotknięciem czarodziejskiej różdżki konflikt kończy się, choć przecież nie obywa się bez ofiar. Ale uff, można odetchnąć, można dalej jeździć nad Morze Czarne na plaże do Batumi. Zwłaszcza, że w pewnym momencie z turystycznych destynacji Krym odpada.

Marta Panas-Goworska, Andrzej Goworski Jak głosi legenda to sam Feliks Dzierżyński miał przyczynić się do powstania sieci klubów Dinamo. Nazwa, pochodzącą z języka greckiego, tłumaczy się jako 'siła' lub 'moc'. W 1925 taka piłkarska „potęga" powstała w skolonizowanej przez bolszewików Gruzji. Dinamo Tbilisi szybko stało się chlubą Gruzinów i choć czerwoni działacze nie od razu pozwolili grać drużynie w ekstraklasie, Tbilisi kilka razy zdeklasowało kluby z centrali. Zabrać jak najwięcej, a potem wspaniałomyślnie trochę dać – rozumowali bolszewicy i tak [...]

Я не знаю, наскільки грузинам комфортно в Україні. Можна було б у них поцікавитися, чи українці привітні господарі. Якби ж тільки українці були в Україні господарями. Ми тут радше - меншина. Ніби й вдома, а дух довкола - чужинський. Російський дух.

For a full six months, Rustaveli Avenue in Tbilisi has been a stage of relentless resistance. Across cities, districts, streets, universities, and theatres, tens of thousands have mobilized against the oligarch Bidzina Ivanishvili and his illegitimate government's authoritarian and fascist-leaning actions, refusing to accept the results of government elections held on October 26. The protesters' demands include the resignation of the current government, a re-run of the elections under international supervision, and the restoration of Georgia's path towards European integration. A month later, on November 28, Georgia's de facto Prime Minister, representing the 'Georgian Dream' Party, announced that it halted the country's European integration and negotiations with the EU regarding the accession process until 2028. The mass protests followed, continuing to this day.

Я не був винен у тому, що переміг Яниковича, але я був відповідальним зокрема й за це, – і як громадянин, і як публіцист. Чи зробив я достатньо впродовж того нефортунного п’ятиліття, щоб дисциплінувати “помаранчеву” владу, приборкати їхні внутрішні чвари і змусити нарешті працювати?

Spektakl „Danse staur, danse staur” (z j. ang. Dance stag, dance stag) odwołuje się do dawnego zwyczaju tanecznego z północnej Norwegii. Mężczyźni, którzy sezonowo gromadzili się na Lofotach przy połowach ryb, tworzyli nowe, tymczasowe wspólnoty. Nie tylko wspólnie pracowali, ale także odpoczywali, bawili się i tańczyli. Ich taniec niósł ze sobą siłę, rywalizację, ale i wzajemny szacunek. A określenie „danse staur” odnosiło się właśnie do tańca dwóch osób tej samej płci. W ramach festiwalu kompania poprowadzi także warsztaty oparte o zwyczaje taneczne i ruchowe charakterystyczne dla północy Norwegii. 

Żadan swoim zaangażowaniem społecznym zasłużył na oddanie mu czci, ale jego obecność w przedstawieniu daje także okazję do wsłuchania się w porywający dukt brzmieniowy tej liryki, który znalazł odzwierciedlenie w biegu spektaklu. Chłonięcia napawającej otuchą energii głosu autora. Obcując z twórczością jednego z najznakomitszych pisarzy swojego kraju, warto zaczerpnąć nadziei, że artystyczna jakość pozostaje wartością nawet w najmarniejszych czasach.

It might be too simple and self-indulging to say “I did everything I could”. In fact, we do not know. We can assess more or less objectively our capacity for action but not capacity for cognition: “everything” is too nebulous because we cannot know with due clarity and precision what else could have been done and which option be chosen from the long list of possibilities. It might be even easier to say (after Montesquieu) that people usually have the government they deserve but again, the devil dwells in detail. The seemingly wise, quasi-philosophical formula generalizes too much, ignoring the simple fact that people are very different: some of them may “deserve” a better government while others may deserve much worse.

Basia Nikiforova (Lithuanian Culture Research Institute, Department of Contemporary Philosophy) Z mięty: Have narrative strategies exhausted themselves? The recipe for survival in troubled times Review on the book: Borys Fiłonenko, Anton Reznik, Danył Sztanhejew. 2024. Z mięty. Translated from Ukrainian by Aleksandra Zińczuk. Lublin: Warsztaty Kultury. “The biographical value can organize not only the narration about the life of the other, but also the experiencing of one’s own life.” (Mikhail Bakhtin) A little bit of comic theory Comics are an [...]

Wieczne walki między spragnionymi rozrywki mężczyznami wreszcie przerywają kobiety przy pomocy sztucznej inteligencji. Niestety to tylko literacka fikcja. Gillydeme wymyślił Pratchett, a nasza planeta jak granat kręci się wokół osi zła.

Gdyby Ukraina upadła jeszcze w roku 2022, Putin już by tu był! Trzeba zrozumieć, że Ukraina, żołnierze i żołnierki ZSU chronią nas przed rosyjskimi wojskami. Nie tylko Ukrainę, lecz także nas, Polskę, środkowo-wschodnią Europę. Więc jeśli nie chcecie pomagać Ukrainie z odruchu serca i empatii, róbcie to z czystego egoizmu. Przejęte zasoby Ukrainy posłużą bowiem do ataku na Polskę i inne kraje naszego regionu.

Jest ptak, który każdego lata migruje do Sabile – bocian biały. Ptaki te przylatują do Sabile z Doliny Jordanu w Palestynie. Podążam za nimi, by nakreślić alternatywną geografię – tę zmapowaną na niebie. Co widziały te ptaki? Co wiedzą? W zeszłym roku do Sabile przybyło dużo mniej bocianów. Przyleciały pokryte popiołem. Gdzie były? Bomby nad Libanem, bomby nad Ukrainą, bomby nad Gazą. 

Skwer Praw Kobiet w Krakowie – młodopolskim mieście Tadeusza Boya Żeleńskiego, który na ówczesne mu czasy był niezwykle postępowym obrońcą praw kobiet i pisał m.in. felietony ("Piekło kobiet"), przyznając kobietom prawo do aborcji czy antykoncepcji. Jego fascynującą postać przypomina w biografii wydanej przez Wydawnictwo Literackie Monika Śliwińska.

Coraz częściej myślę o tym w kontekście tzw. radykalnej nadziei czy głębokiej adaptacji. Bo być może potrzebujemy już nie tyle nowych strategii, ile głębszego wejrzenia – pogłębienia tego, co już istnieje, ale wymaga odnowienia i ugruntowania.

Koncepcja rzeźby społecznej Beuysa wyrasta wprost z teorii artystycznej, będącej konsekwencją poszerzonego pojęcia sztuki. „Musimy przede wszystkim rozszerzyć definicję sztuki poza specjalistyczną działalność prowadzoną przez artystów aż po kształtowanie społeczeństwa przyszłości, opartego na całościowej energii owej jednostkowej kreatywności w ludziach, przez ludzi oraz dla ludzi, lecz z położeniem nowego akcentu na w, przez i dla, jako procesie twórczym. Wierzę, że istota ludzka jest ze swej natury istotą duchową".

Stawką w mowie zawsze jest bóstwo. Ale gdzie spotykają się skończoność i nieskończoność? Co w ogóle wyraża język? I jak wiele przeszłości zawiera? Dla Waltera Benjamina Imiona B-oga funkcjonują jako zbieżność między językiem ludzkim a językiem boskim, pomost między rozdzielonymi rzeczywistościami. Dotykam brzęczącego przekroju z czcionką w zębach.

Właściwie akcja "Mesjasza" rozgrywa się w dużej części w nocy, gdzieś na krawędzi świata. Według kabalistycznych ustaleń o północy Bóg wkracza do raju i widzi się ze sprawiedliwymi. A co znajduje się na końcu świata?

Kiedy dziś myślę o Słowenii i moich słoweńskich przyjaciołach, zastanawiam się, czy Słowenia gotowa jest dziś przyjąć umownego nowego zbiorowego Emila Korytkę? Myśląc w ten sposób podświadomie obawiam się, że wkrótce znów z naszych stron mogą wyruszyć w świat wczorajsi patrioci i naiwnie wierzący w wolność i demokrację idealiści. Pytanie, gdzie, możemy szukać schronienia w świecie, który próbuje na kolanie tworzyć metodą faktów dokonanych Trump, ale nie on jeden przecież, bo jego naśladowców nie brakuje również na naszym podwórku i w najbliższym sąsiedztwie. Które miejsce należy uznać za bezpieczne? Za Bugiem? Za Olzą? Za Wartą? A może dopiero po słonecznej stronie Alp?

290 lat temu Rosjanie spuścili na wody wojenną galerę i nazwali ją „Ubornaja”, czyli toaleta. Statki wiosłowe były wtedy rzadkością, ale w Rosji galerników nie brakowało. A co do samego imienia łodzi, cóż, Moskwa i dziś działa w zgodzie z tą kuriozalną tradycją i m.in. system artylerii ochrzczono mianem Buratino, a więc imieniem rosyjskiego Pinokia, a rakietę międzykontynentalną, którą ostatnio Putin wykorzystał do ataku w Ukrainie – oresznik, a zatem leszczyna.

Kobziarze śpiewali dumy, czyli przekazywali w języku ukraińskim epos bohaterski o sławnych czynach bohaterów ojczystej ziemi. W słuchaczach więc zawsze wywoływało to poczucie godności, świadomość tego, że w przeszłości Ukraińcy nie byli niewolnikami, że są potomkami narodu rycerzy. To było niebezpieczne dla Imperium Rosyjskiego, ale ono czuło się tak pewnie, że pozwalało na tego rodzaju swobodne myślenie.

Gardzi Europą i jej wpływami w Ameryce. Nie uznaje też autorytetów, ani propozycji ideowej poza hasłem 'Make America Great Again' i wiarą w przemoc dolara. Trumpowi oczywiście bliżej do narracji populistycznej i nacjonalistycznej niż lewackiej, ale to nie ideologia, nie wizja przyszłości, ale swoista ludowa rebelia przeciw rządom liberalnym.

Kult jego relikwii był od dawna ważny we wszystkich religiach monoteistycznych, a w tradycji muzułmańskiej jest nawet postrzegany za najważniejszego proroka

Moja bliższa znajomość z Borgesem zaczęła się w Belgradzie w 1997 roku podczas Międzynarodowego Spotkania Pisarzy, które co roku odbywa się tam w październiku. Gdybym nawet chciał bardzo coś wymyślić, żeby zbliżyć się do borgesowskiego sposobu mieszania i przeplatania czasów i miejsc, ten zbieg okoliczności, jaki mi się przydarzył, mógłby mi się chyba tylko przyśnić.