W sieci można dziś znaleźć wszystko lub prawie wszystko. Jesteśmy przyzwyczajeni, że wystarczy wprowadzić hasło do wyszukiwarki, a Google wyświetli odpowiedzi doskonale pasujące do naszych oczekiwań. Zazwyczaj całkiem swobodnie wykorzystujemy znalezione treści, bez świadomości, że objęte są ochroną prawnoautorską i że nie wolno nam ich przerabiać, kopiować ani publikować bez zgody autora. Aktywny internauta łamie prawo autorskie przynajmniej kilka razy dziennie, przeważnie nieświadomie i działając w dobrej wierze. Czy istnieje sposób, aby korzystać z cudzych utworów pozostając w zgodzie z literą prawa? Czy internauci mają narzędzia, aby swobodnie dzielić się treściami bez ograniczeń restrykcyjnego prawa autorskiego?

Okazuje się, że tak.

W dobie kultury remiksu i w czasach, kiedy każdy może być twórcą, mamy potrzebę swobodnego wykorzystywania cudzych utworów (zgodnie z prawem utworem nazywamy wszystko, co nosi ślady indywidualnej twórczości, od momentu ustalenia). Często potrzebujemy wykadrować zdjęcie, które chcemy wykorzystać w publikacji, skorzystać z cudzych sampli do zrobienia wideo, czy dopisać 2 akapity do cudzego scenariusza warsztatów, który chcielibyśmy wykorzystać w pracy.

Mamy do tego prawo, o ile autor jasno wyraził zgodę na wykorzystanie jego utworu, na przykład publikując na jednej z otwartych licencji Creative Commons. Świadomy wybór licencji jest o tyle istotny, że autorskie prawo majątkowe działa automatycznie i obejmuje wszystkie utwory wszystkich twórców, w tym dzieci i amatorów. Nie ma konieczności zgłaszania swojego utworu, podpisywania umów, jest chroniony ustawą o prawie autorskim i podlega jego wszelkim restrykcjom – czy nam się to podoba, czy nie.

Creative Commons to projekt, który powstał ponad 10 lat temu z myślą o ułatwieniu dzielenia się z innymi początkującym i uznanym twórcom. Utworzono wówczas 6 wzorów licencji, które zezwalają użytkownikom na określone sposoby wykorzystania utworu, na przykład swobodne kopiowanie, modyfikowanie czy publiczne odtwarzanie utworu. Wybierając określoną licencję autor wybiera również warunki, których odbiorcy jego pracy, zobowiązują się przestrzegać. Może to być np. zobowiązanie do podzielenia się z innymi każdym dziełem pochodnym (na przykład remiksem muzycznego wideo czy tekstem, który opatrzono przypisami) na identycznej licencji (warunek CC BY SA – „Share alike“ czyli „Na tych samych warunkach“); może to być również zgoda na swobodne wykorzystanie wyłącznie do celów niekomercyjnych CC BY NC) czy pod warunkiem nie tworzenia tzw. utworów zależnych, czyli wykorzystania utworu w integralnej, niezmienionej wersji (CC BY ND). Wielu twórców decyduje się również na udostępnienie swoich dzieł wyłącznie pod warunkiem uznania autorstwa (licencji CC BY). Przyjrzyjmy się konkretnemu przykładowi: jeśli hasło w Wikipedii, opublikowane na licencji CC BY-SA, wykorzystane zostanie poza encyklopedią i zmodyfikowane w dowolny sposób, autor nowej wersji, jest zmuszony opublikować je (w świetle prawa powstał właśnie nowy utwór, tzw. dzieło zależne) na tej samej licencji, nie może schować go do szuflady. Musi podzielić się z innymi efektami swojej pracy, w zamian za prawo do swobodnego wykorzystania utworu.

Aby opublikować zdjęcie swojego autorstwa na licencji Creative Commons nie musimy udawać się do prawnika ani podpisywać żadnych skomplikowanych umów. Wystarczy, że jasno zaznaczymy nazwę licencji obok naszego utworu, obojętne czy w wersji papierowej, czy cyfrowej, podobnie jak zrobił to autor tego zdjęcia:

Robin Hutton, CC BY

Równie proste jest wykorzystywanie utworu z poszanowaniem warunków licencji. Publikując tę samą fotografię w innym miejscu, wystarczy dodać (jest to dobra praktyka) źródło, z którego ją zaczerpnęliśmy, czyli: fot. Flickr, Robin Hutton, CC BY.

Licencje CC cieszą się rosnącą popularnością na całym świecie. W samym serwisie Flickr jest już ponad 250 milionów fotografii, których autorzy zdecydowali się na opublikowanie swoich prac na wolnych licencjach. Korzystanie z nich jest proste i intuicyjne, a jednocześnie są
uznanym w większości państw sposobem na licencjonowanie treści. Łatwo je oznaczyć i wyszukać, nie wymagają żadnych nakładów finansowych, a znacznie udrażniają wymianę (zwłaszcza internetową) i pozwalają pełniej wykorzystwać potencjał nowych mediów, a przede wszystkim samemu decydować o tym, co stanie się z naszym dziełem, komu i na jakich warunach wolno będzie z niego korzystać.

Nic dziwnego, że na korzystanie z licencji zdecydowali się autorzy wielkich, społecznościowych projektów internetowych, wśród nich Wikipedia, korzystająca przeważnie z wariantu CC BY-SA, YouTube umożliwiający publikowanie na CC czy największe na święcie repozytorium zdjęć – serwis Flickr. Wszystkie tworzone przez siebie treści publikuje również na otwartych licencjach Bank Światowy. W Polsce również kwitnie udostępnianie utworów w sposób otwarty, wystarczy wspomnieć o popularnej bibliotece cyfrowej Wolne Lektury czy o serwisie Otwarte Zabytki.

Otwartość, w kontekście otwartego udostępniania wiedzy sprzyja budowaniu współpracy, wymianie wiedzy w ramach trzeciego sektora, często oznacza również większą skalę oddziaływania i promocję treści. Otwarte zasoby kultury czy nauki powiększają tak zwane dobro wspólne.

Cztery podstawowe warunki licencji:

Uznanie autorstwa (CC BY; Attribution). Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne pod warunkiem, że zostanie przywołane nazwisko autora pierwowzoru.

Użycie niekomercyjne. (CC BY-NC; Attributon-Non Commercial). Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne jedynie do celów niekomercyjnych.

Na tych samych warunkach (CC BY-SA; Attribution-Share alike). Wolno rozprowadzać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.

Bez utworów zależnych (CC BY-ND; Attribution-No Derivatives). Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór jedynie w jego oryginalnej postaci – tworzenie utworów zależnych nie jest dozwolone.

 

Szczegółowe warunki wykorzystywania licencji opisane są przystępnie na stroniehttp://creativecommons.pl/poznaj-licencje-creative-commons/.