Bat Yam to nadmorskie miasto-satelita Tel Avivu zamieszkałe głównie przez aliję, falę emigracji z Rosji z lat osiemdziesiątych. Sprzyjający sztuce burmistrz miasta od 2008 roku organizuje tam Biennale Architektury Krajobrazu, które w 2010 zostało połączone z Biennale Sztuk Performatywnych stając się największą łączoną imprezą kulturalną w Izraelu. W ten sposób na początku października publiczność z całego kraju mogła nie tylko doświadczać fizycznej obecności mniej lub bardziej wpływających na krajobraz obiektów, ale również obejrzeć kilkadziesiąt projektów związanych z teatrem, tańcem i performancem, w których poważnej części wystąpili sami mieszkańcy BatYam.

Na zaproszenie kuratorki Biennale Yael Moria Szekely odpowiedzieliśmy – Ofer Bilik z grupy Eifo Dana oraz moja skromna osoba – pomysłem odwołującym się do polityczności tematu wody. W Izraelu problem ten ma wyjątkowo dramatyczny wyraz w postaci oparcia większości jej przydziału dla południa kraju na źródłach znajdujących się pod wzgórzami wschodniej Jerozolimy oraz Zachodniego Brzegu Jordanu, którego mieszkańcy nie mają prawa do dysponowania własnymi wodami gruntowymi. Ze względu na niedostatek wody od 2009 roku w Izraelu obowiązuje zakaz podlewania prywatnych ogrodów oraz racjonowanie wody w wypadku ogrodów i parków miejskich. Ciekawym dla nas stał się paradoks w postaci faktu, że to właśnie w Izraelu znajduje się największa nad Morzem Śródziemnym wytwórnia wody pitnej bazująca na odsalaniu wody morskiej, przy czym blisko 90% jej produkcji sprzedawana jest krajom arabskim…

Po konsultacjach z lokalnymi inżynierami instalacji hydraulicznych oraz hydrologami postanowiliśmy zaproponować miastu stałą instalację odsalającą wodę morską, której celem byłoby uświadomienie mieszkańcom konieczności osobistego zaangażowania w proces w imię utrzymania życia podlewanych odsoloną wodą roślin. Odwołaliśmy się do zasady modnej w latach dziewięćdziesiątych zabawki Tamagotchi polegającej na wytworzeniu więzi, a co za tym idzie poczucia odpowiedzialności dziecka wobec zależnego od jego uwagi i dbałości elektronicznego zwierzątka. Analogicznym bytem wobec sztucznego życia zaklętego w zabawce stał się zestaw szesnastu grup roślin zasadzonych wokół dostarczających odsoloną wodę kopuł z pleksiglasu.

Nasza instalacja składa się więc z huśtawki, na której bawiący się ludzie pompują wodę z głębokiej na trzy metry studni, z wieży ciśnień w postaci przezroczystego zbiornika osadzonego na stalowym słupie oraz połączonych ze spodem słupa szesnastu rurek prowadzących wodę do umieszczonych na pobliskiej wydmie pleksiglasowych kopuł otoczonych nasadzeniami z australijskich roślin o bogatym systemie korzeniowym i wysokiej odporności na brak wody, względnie zanieczyszczenie solą. Zbiornik na szczycie wieży jest otwarty u góry, żeby pompowana z werwą woda mogła z niego wystrzeliwać uwidaczniając wynik huśtania i dając motywację do dalszego wysiłku. Brak zabawy na huśtawce, a więc pompowania, będzie oznaczał szybką śmierć roślin stabilizujących swoimi korzeniami wydmy.

Ku naszej radości w momencie prezentacji projektu przed burmistrzem i radą miasta natychmiast podchwycono motyw edukacyjny zawarty w naturze projektu. Dziesięcioro odpracowujących służbę wojskową wolontariuszy przez pół roku przeprowadziło warsztaty dla blisko dwóch tysięcy uczniów szkół podstawowych nagradzając najlepszych tytułem Młodego Miejskiego Zdobywcy (Young Urban Achiever). Zdobywcy z kolei mieli stać się instruktorami dzieci i dorosłych używających instalacji. Dodatkowo w zrozumieniu jej działania ma pomagać wisząca obok tablica ze schematycznymi rysunkami i opisami.

Po wielu perypetiach związanych z pękaniem przekładni w wojskowej pompie ratunkowej instalację udało się szczęśliwie otworzyć ku uciesze dorosłych, dzieci i naszej satysfakcji, bo Tamaguchi Park zostało włączone do listy infrastruktury miejskiej, co gwarantuje instalacji utrzymanie i obsługę przez odpowiednie służby. Po kilku miesiącach wróciliśmy na plażę. Wychodząc z morza w stronę Tamaguchi zobaczyliśmy wciąż radośnie żółte kwiatki wokół kopuł z pleksiglasu i kilku młodzieńców zapamiętale skaczących na huśtawce. Jeden z nich, ogorzały, ogolony na krótko, z tatuażem Wilka z kreskówki „Wilk i Zając” wskazał drugiemu wydmy mówiąc: „Ehud, smatri; cwietoczki padliwajem!”. Takie rzeczy mogą się zdarzyć tylko w Bat Yam.

Jakub Szczęsny / www.centrala.net.pl