Strona główna/Wikipedia fenomenem XXI wieku

Wikipedia fenomenem XXI wieku

XXI wiek to wiek transformacji informacyjnych. Internet dał impuls do rozwoju nowych form tworzenia, wymiany i odbioru informacji, o których kiedyś nie sposób było pomyśleć. Jedną z tych rewolucyjnych innowacji jest Wikipedia, międzynarodowa powszechnie dostępna wielojęzyczna encyklopedia, tworzona przez wolontariuszy z całego świata. Dzisiaj ogólna liczba artykułów encyklopedii przekroczyła 20 milionów, w tym ponad 4 miliony artykułów w wersji angielskiej.

Fenomen Wikipedii

Wyjątkowość zjawiska Wikipedii czyni ją obiektem dużego zainteresowania wywołując pytanie, w jaki sposób setki tysięcy amatorów, których nikt nie kontroluje, którym nikt nie płaci i praca których nie jest sprawdzana przez kompetentnych redaktorów, mogą pisać encyklopedię? W Wikipedii każdy zajmuje się tym, czym chce – dosłownie. Ktoś tworzy nowe artykuły, ktoś uzupełnia i koryguje artykuły innych, ktoś usuwa niewłaściwe informacje, ktoś systematyzuje i uporządkowuje materiał, ktoś doskonali zasady i pomaga w rozwiązywaniu konfliktów pomiędzy uczestnikami. W wyniku tej anarchii powstaje nie śmietnik, a encyklopedia?

Tak, powstaje encyklopedia. Przyczyną wyjątkowości tego zjawiska jest to, że projekt opiera się na kilku zasadach, wspólnych dla wszystkich uczestników. Zasady są takie:

  • Wikipedia jest encyklopedią, a nie czymś innym, wszyscy uczestnicy włączają się do projektu, aby tworzyć najbardziej kompletną, dokładną i wolną encyklopedię.
  • Wikipedia przedstawia neutralny punkt widzenia, prezentując fakty i opinie, pochodzące z godnych zaufania źródeł informacyjnych, a nie własne poglądy uczestników.
  • Tworzenie i rozpowszechnianie wszystkich materiałów Wikipedii odbywa się na mocy licencji Creative Commons, pozwalającej na ich wolne wykorzystywanie.
  • · Wikipedia ma zbiór reguł, zgodnie z którym wszyscy uczestnicy są równi w pracy nad tworzeniem encyklopedii i są zobowiązani do zachowania powagi w stosunku do kolegów-współredaktorów.
  • · Reguły Wikipedii nie istnieją same dla siebie, istnieją wyłącznie dla osiągnięcia celu nadrzędnego – tworzenia encyklopedii. W tym przypadku cel jest ważniejszy od procedury.

A zatem, każdy, kto włącza się w projekt, aby bezpłatnie podzielić się z innymi informacją edukacyjną na podstawie tych zasad, przyczynia się do tworzenia globalnego zasobu wiedzy dostępnej dla wszystkich.

Oczywiście, takie podejście ma swoje wady. Jeśli każdy pisze o tym, co go interesuje, to pojawia się niebezpieczeństwo, że tematyka encyklopedii zostanie przeniesiona do obszaru osobistych zainteresоwań autora. W wyniku czego artykułów na temat sportu i kultury współczesnej będzie więcej i będą one bardziej rozbudowane, niż artykuły poświęcone naukom przyrodniczym lub historii starożytnej, niektóre dziedziny specjalistyczne mogą zostać nieporuszone. Z powodu wolnego dostępu do opcji redagowania Wikipedia może stać się obiektem wandalizmu i zawierać informacje niewiarygodne. Jednak projekt ma wyraźnie więcej zalet, niż wad, o czym świadczy szybki wzrost jego popularności. Wikipedia została najczęściej cytowanym projektem WEB 2.0 juz po 5 latach od powstania i niezmiennie zajmuje 6 miejsce w rankingu najpopularniejszych witryn internetowych na świecie. Jest to jedyna niekomercyjna witryna internetowa, która znalazła się w pierwszej dziesiątce rankingu. Dzisiaj jest to najbardziej kompletny i cieszący się wielką popularnością przewodnik po naszej planecie. Wsparciem dla Wikipedii i innych projektów jest Fundusz MediaWiki, zbierający dobrowolne wkłady na utrzymywanie służb technicznych i prawnych. Wysokość dotacji wynosi około 20 milionów dolarów rocznie, z czego większość przeznaczana jest na zakup sprzętu i wynajem kanałów komunikacyjnych.

Wyzwanie dla wydań tradycyjnych

Pojawienie się podobnych systemów wymiany informacji jest wyzwaniem dla wydań tradycyjnych zorientowanych na sprzedaż, zatrudnienie pisarzy profesjonalnych i długoterminowe przygotowywanie materiałów. Zwycięża w zakresie jakości i dokładności. Wydania te przegrywają z kretesem także w szybkości powstawania i objętości treści nie mówiąc już o dostępności.

Należy zauważyć, że oprócz Wikipedii pojawia się mnóstwo projektów opartych na podobnych zasadach. Na przykład obrazy dla wszystkich wersji językowych Wikipedii znajdują się w Wikimagazynie – to ogromna skarbnica powszechnie dostępnej informacji medialnej. Wraz z artykułami Wikipedii, może zostać wykorzystana przez kogokolwiek w dowolnym celu i bez żadnych opłat. Ponad 13 milionów wolnych plików medialnych (oprócz zdjęć, są też rysunki, pliki audio i wideo) otwierają wielkie możliwości dla wydawców i stanowią konkurencję dla tradycyjnych komercyjnych banków zdjęć i fotografów profesjonalnych.

Pojawiają się inne projekty medialne – Wikiteka, Wikibooks, Wikinews, Wikicytaty etc. W tym momencie trwają dyskusje nad powstaniem projektu Wikitravel. Oprócz projektów Funduszu MediaWiki istnieje wiele im podobnych. Pojawienie się takiej ilości darmowych konkurentów jest odbierane przez media tradycyjne zdecydowanie negatywnie. Tracą w ten sposób odbiorców. W najbliższych latach będą one zmuszone do przeprowadzenia poważnych zmian. Te, które nie będą w stanie adekwatnie odpowiedzieć na wyzwanie self made content systems, po prostu zakończą działalność.

Wikipedia w Białorusi i Wikipedia Białoruska

Wikipedia w Białorusi jest dobrym i typowym przykładem kulturowego uzależnienia kraju. Ogólnie rzecz biorąc Wikipedia znajduje się na 10 miejscu wśród witryn, które najczęściej odwiedzają Białorusini, w ciągu miesiąca czyta ją ponad milion Białorusinów, jednak 85% czytelników korzysta z wersji rosyjskiej Wikipedii, 7,5% czyta wersję angielską i tylko 1,6% sięga po wersję białoruską. Dla porównania w Polsce ponad 80% czyta Wikipedię po polsku i 14% po angielsku, w Rosji ponad 90% czyta w języku rosyjskim i tylko 6,8 – angielskim.

Przyczyna jest oczywista: większość ludności Białorusi używa języka rosyjskiego jako pierwotnego, a liczba artykułów rosyjskojęzycznych jest 20 razy większa, niż artykułów białoruskojęzycznych.

Wersja białoruskojęzyczna Wikipedii występuje w dwóch odmianach: pisowni klasycznej (taraszkiewica[1]) i pisowni normatywnej, powstało około 45 tysięcy artykułów dla każdej z nich, przy czym zakres tematyczny artykułów powtarza się w 90%. Niestety ich jakość jest znacznie gorsza w porównaniu z wersją rosyjską, nie mówiąc już o wersji angielskiej. Wersja Białoruska Wikipedii powstała 6 kwietnia 2004 roku i znaczącą rolę w uzupełnianiu jej treści odgrywała diaspora białoruska. Obecność w jednej wersji kilku wariantów ortograficznych doprowadziła do «wojny o korektę ortograficzną», w której uczestnicy przepisywali wersje dla jednego z wariantów pisowni. W rezultacie w marcu 2007 roku doprowadziło to do rozdzielenia Wikipedii Białoruskiej na dwa warianty. Wariant pisowni normatywnej w lipcu 2012 roku niemal zrównał się ilością artykułów z pierwotnym wariantem klasycznym (w dnia 25 lipca «taraszkiewica» miała 44750 artykułów vs 45380 «normatywnej»). Wprawdzie nadal nie nadąża pod względem objętości materiału ma jednak lepsze perspektywy, ponieważ liczba użytkowników haseł tworzonych w tym wariancie normy językowej jest dużo większa, niż w przypadku taraszkiewicy.

Jeśli uwzględnić fakt, że użytkowników języka rosyjskiego jest na świecie 40 razy więcej niż użytkowników języka białoruskiego, to można śmiało stwierdzić, że nawet opracowanie obecnej ilości materiałów było tytaniczną pracą białoruskojęzycznego środowiska wikipedystów, ale zapotrzebowanie na nie jest bardzo niskie. Ciekawym wydaje się również efekt ostatniego strajku Wikipedii Rosyjskiej. Kiedy w ramach protestu przeciwko uchwalonej przez Dumę Państwową Federacji Rosyjskiej ustawy, zgodnie z którą dostęp do każdej witryny może zostać ograniczony w razie podjęcia przez sąd odpowiedniej decyzji jej strony zostały zablokowane, frekwencja wariantu normatywnego Wikipedii Białoruskiej wzrosła w tym czasie 5 razy!

Mała liczba autorów Wikipedii Białoruskiej zmniejsza liczbę i nasilenie konfliktów między nimi (każdy opracowuje «swoją działkę», nie przeszkadzając innym), ale nie pozwala na wykorzystywanie efektu synergetycznego doskonalenia artykułów, które w przypadku wersji rosyjskiej lub angielskiej są sprawdzane i redagowane przez wielu użytkowników. Wikipedia Białoruska ma również obniżoną barierę wejściową – tzw. kryterium wartości encyklopedycznej, zwłaszcza dla tematów białoruskich w porównaniu do wersji rosyjskiej. Na przykład: wiele artykułów poświęconych współczesnym osobom, które istnieją w wersji białoruskiej w razie przeniesienia do wersji rosyjskiej mogłyby zostać usunięte. No i z całą pewnością można stwierdzić, że Wikipedia Białoruska nie jest jeszcze takim potężnym narzędziem wpływu na społeczeństwo, jak angielska, włoska czy rosyjska.

Mark Bernshtein

O autorze:

Mark Bernshtein, Mińsk. Przedsiębiorca, reklamodawca, blogger. Jeden z najbardziej aktywnych redaktorów wersji rosyjskiej Wikipedii. Oprócz pisania artykułów, prowadzi wykłady o Wikipedii i zajęcia dla redaktorów początkujących.


[1] Taraszkiewica, pisownia klasyczna (biał. тарашкевіца, клясычны правапіс jest to wariant pisowni białoruskiej (w szerszym sensie gramatyki, normy językowej), oparty na normie literackiej współczesnego języka białoruskiego. Jego pierwsza normalizacja którego została przeprowadzona przez Bronisława Taraszkiewicza w roku 1918 i formalnie obowiązywała do reformy ortografii białoruskiej w roku 1933. [Źródło: http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%B0].

z rosyjskiego tłumaczyła Oleksandra Bratczuk