Czasopismo kulturalno-społeczne 

Kilka refleksji wokół Europejskiej Stolicy Kultury Lublin 2029 na marginesie lubelskiego bidbooka.

Od wielu tygodni sfotografowana przez naszą współpracowniczkę Dorotę Mościbrodzką instalacja jest artystyczną formą protestu Estończyków przeciwko wojnie pod Ambasadą Rosji w Tallinie. Tam właśnie odbywają się tam również manifestacje osób solidaryzujących się z Ukrainą. W tym samym miejscu kobiety protestowały wcześniej przeciwko rosyjskim gwałtom na ukraińskich kobietach. Nieopodal działa sklep, z którego dochód przeznaczony jest na wsparcie walczącej Ukrainy.

Rozmowa miała miejsce jeszcze przed wstąpieniem Artysty w szeregi ukraińskiej armii. Do tej pory Poeta zbierał fundusze na ZSU. Teraz zachęcamy wesprzeć oddział wojskowy, w którym walczy Serhij Żadan.

Miałem w planach napisać powieść autobiograficzną (jak trafiłem na wojnę, jak czułem się w czasie wojny, mój powrót z wojny), obmyśliłem nawet strukturę, ale najwyraźniej przez moje lenistwo i brak motywacji (w dodatku też przez brak takiej potrzeby) tak i nie udało mi się tego pomysłu zrealizować. Mówiłem już o moim nieuzasadnionym (bo bezpodstawnym) optymizmie. Był to rodzaj czystego witalizmu. Podczas bitwy, gdy zostałem postrzelony, coś eksplodowało obok mnie, więc uznałem, że trafiłem na minę. Tego przypuszczenia nie dało się nawet wyrazić słowami.

Rozmowa z Artemem Czechem (właśc. Artem Czerednyk), pisarzem i żołnierzem, laureatem międzynarodowej nagrody literackiej im. J. Conrada i pierwszym ukraińskim pisarzem, którego książka „Punkt zero” (tłum. Marek S. Zadura, wyd. Warsztaty Kultury w Lublinie) znalazła się w finale Nagrody im. R. Kapuścińskiego za reportaż literacki.

Na pytania francuskiego analityka Alaina Boineta odpowiada ukraińska politolożka Oksana Mitrofanowa, która przez ostatnie dwa lata prowadziła wykłady i badania w ramach narodowego programu Narodowego Instytutu Języków i Kultur Orientalnych (INALCO) w Paryżu, autorka książki "Francja–Ukraina: historia stosunków dyplomatycznych i militarnych. 1991–2023".

W drugim odcinku wywiadu wideo Bohdan Zadura opowiada o przekładach z języka ukraińskiego oraz o literaturze i języku. Z tłumaczem rozmawiają Aleksandra Zińczuk i Jarosław Ilczyszyn.

O udziale Lublina w konkursie na Europejską Stolicę Kultury 2029 rozmawiają współautorzy aplikacji. Z pracownikami Centrum Kultury w Lublinie, którzy zarządzają tym procesem, rozmawia Marcin Skrzypek.

Rabelais uważał się za „swego” wśród tych intelektualnych surferów, którzy płyną pod prąd. Bali się go i nie lubili dwulicowi współcześni, zakazując mu tworzyć. A on nie lubił ich i odmalowywał w swych utworach. Tak samo nie lubiono Boccaccia, Villona, Woltera i Walda. Nie rozumieją go, ignorują i dziś ci, o których z taką lubością i śmiałością pisał – publiczni naśladowcy prawideł życia. Mało kogo lubi publiczka...

Kolejny fragment książki "O czym ona milczy" ukraińskiego wydania zbiorowego „Creative Women Publishing”. Historie oparte na faktach powstawały w ramach procesu terapeutycznego i wzajemnego kobiecego wsparcia. „Creative Women Publishing” jest zarejestrowane od 2022r. jako pierwsze oficjalnie feministyczne wydawnictwo w Ukrainie.

Podczas ośmioletnich rządów Prawa i Sprawiedliwości jednym z najczęściej przywoływanych pojęć w debacie publicznej była praworządność. Opozycja głosiła, że rządzący łamią ją często, co będzie prowadzić do dyktatury. W 2023 roku sytuacja się odwróciła, za sprawą zmiany rządu i zawiązania się nowej koalicji. Jednak protesty nie ucichły, nadal opozycja krzyczy, że praworządność jest łamana przez władzę, a władza zaprzecza, by tak się działo. Jedynie role się odwróciły, a Komisja Europejska umorzyła postępowanie przeciwko Polsce w sprawie istotnego zagrożenia dla praworządności. Aktorzy polskiej sceny politycznej jak maczugami okładają się zarzutami o łamanie praworządności, stosowanie praktyk właściwych reżimom, np. białoruskiemu, a polaryzacja osiąga kolejne poziomy. Jak jednak jest naprawdę?

Emil Draitser urodził się w 1937 roku w Odessie. Po ukończeniu studiów inżynierskich i dziennikarskich, publikował felietony i humoreski. W 1971 roku znalazł się na czarnej liście autorów, z powodu ostrej satyry skierowanej pod adresem ważnej osobistości. W 1974 roku opuścił Związek Radziecki, emigrując do Stanów Zjednoczonych – najpierw do Kalifornii, później do Nowego Jorku. Opublikował szereg prac naukowych z dziedziny literatury, jak również wydał kilka tomów opowiadań, poświęconych przede wszystkim życiu Żydów odeskich.

Spoglądam na niepokojący autoportret pisarza i artysty Brunona Schulza (Drohobycz, 1892–1942), narysowany grubym ołówkiem, ukazany w retrospektywie (...) I w przejrzystości szkła, zza którego Schulz patrzy na mnie swoimi zalęknionymi oczyma, wyczuwam niepokojącą intensywność każdej linii narysowanej na papierze „twarzy człowieka, który nigdy nie pogodził się z życiem”.

Architektura i stan techniczny domostw żydowskich w Sławatyczach był podobny do innych dzielnic, w osadach czy miasteczkach Lubelszczyzny. Robert Kuwałek tak je opisał: „Miasteczka, w których przyszło im zamieszkać [uchodźcom i deportowanym] były równie biedne i zaniedbane, jak ich mieszkańcy. Brakowało podstawowych zdobyczy cywilizacji XX w. takich, jak bieżąca woda, toalety czy nawet elektryczność. Szczególną zmorą w tych warunkach był brak odpowiednich pomieszczeń dla deportowanych. Prowincjonalne miasteczka na Lubelszczyźnie już przed wybuchem wojny cierpiały na brak odpowiednich lokali mieszkaniowych. Rodziny żydowskie mieszkały w starych budynkach, zajmując niejednokrotnie jednoizbowe mieszkania."

"Melduję, że oddziały AS po koncentracji ruszyły pod moim dowództwem w ogólnym kierunku na Zamość, według rozkazu. W drodze postanowiono zlikwidować kilka ukraińskich wsi. Pierwszą i najbliższą miała być wieś Wierzchowiny i Kasiłan."

Czy kołysanka, którą chce nam zaśpiewać dziadek, może zapewnić głęboki, spokojny sen? Wielokrotnie o tym myślałam, wspominając moich nieżyjących już dziadków Jana i Witolda. To pytanie wróciło podczas lektury zbioru wierszy Jankewa Glatsztejna, nie tylko z powodu tytułu „Dobranoc, świecie”, choć taka zapowiedź może sugerować łagodność. Szczególnie czytelnikowi, który dotychczas nie zetknął się z poezją tego autora ani zupełnie o nim nie słyszał.

Polskie wydanie monografii zbiorowej o najnowszym teatrze białoruskim pod redakcją naukową Iriny Lappo jest nie tylko ważną publikacją teatrologiczną, lecz bardzo istotnym wydarzeniem kulturowym i też w jakimś sensie gestem politycznym.

Wszystko zaczyna się od unii lubelskiej w 1569 roku, kiedy zostały do Rzeczypospolitej przyłączone trzy województwa wschodnie: wołyńskie, kijowskie i bracławskie. W skład państwa weszły wówczas „ukraińskie światy”. Starczenko napisała książkę o pierwszych dekadach Rzeczypospolitej Trojga Narodów.

Wojna zmienia wszystko. W czasach rosyjskiej agresji mit „wielkiej rosyjskiej kultury” staje się iluzją, ukazując swoje prawdziwe oblicze – morderstwa, tortury, śmierć, zniszczenie. Te kolaże są krótkim odzwierciedleniem tego, jak „rosyjska kultura” staje się (i ostatecznie zawsze była) częścią wielkiej rosyjskiej propagandy i manipulacji, która stworzyła wojnę i zniszczenie. Artysta pracuje w gatunku kolażu, który jest głównym elementem jego sztuki wizualnej.

This text is an introduction to the report Intercultural Animation and Crisis Resilience (in Polish), which was developed as part of the 2023 Lublin City Mayor's Fellowship. The report describes the benefits of building an intercultural social capital based on the example of grassroots humanitarian aid to refugee families from Ukraine in 2022.

W najbliższym czasie mamy przyjemność patronować nowym imprezom kulturalnym! Serdecznie zapraszamy!

Szkoda, że w 2024 roku ani polski Sejm, ani Senat nie wybrał żadnej kobiety na patronkę tego roku. Dlaczego więc nie przypomnieć 120 lat temu urodzonej filozofki i poetki Marii Zambrano. Szczególnie, że dwadzieścia lat Polski w Unii Europejskiej zobowiązuje do namysłu i poszukiwania wspólnych wartości.

Film szwedzkiej reżyserki Lisy Langseth właśnie tak się nazywa – „Do piękna”. Jest przeto o sile sztuki. O znaczeniu tej przysypanej banałami i częstymi powtórzeniami tezy zaczynamy zapominać. Zapominać, że sztuka nie jest tylko źródłem przyjemności. Sztuka zbawia, odradza, daje natchnienie.

Do dzisiaj nie uważam się za artystę plastyka, twórcę galeryjnego, malarza, czy grafika. Wernisaże mnie żenują, muzea nudzą. W Rijks Museum siedziałem ze trzy godziny przed jednym obrazem – „Uliczką” Vermeera i napisałem o nim esej, do National Gallery chodziłem tylko, by spotkać się z „Krzesłem Gaugina” van Gogha. Uwielbiam dzieła niektórych malarzy, ale widzę w nich przede wszystkim wizje literackie lub inspiracje filmowe.

A pewnego razu Nadziejka – miałyśmy około 11 lat – przyszła do mnie do domu się upić. Długo naciskała dzwonek do drzwi. Otworzyłam i od razu od pierwszych słów dyskretnie zakryłam jej usta, żeby babcia nie usłyszała, o czym mówimy. Weszłyśmy na strych. Nadia płakała.

Ta młoda kobieta – weteranka ATO, „szpitalniczka” , żona cyborga, matka dwojga dzieci. A jeszcze – malarka, poetka, redaktorka i ghostwriterka. Po zranieniu i licznych kontuzjach Sasza nie może spać i pozbyć się strasznego bólu głowy. Dwa lata leczenia nie przyniosły odczuwalnych rezultatów. Przywyknąć do tego, żadnych umysłowych i uczuciowych obciążeń – to wniosek lekarzy.

W 1947 roku Rywka Basman i Szmuel Ben Chaim zostali członkami kibucu Ha’Ma’apil. Rywka ukończyła seminarium nauczycielskie i pracowała w kibucu jako nauczycielka, mąż malował. W kibucu spędzili szesnaście lat, wyprowadzili się stamtąd, gdyż Szmuel uważał, że nie może tam realizować się w pełni jako malarz. Jego żona zapewne była innego zdania – praca w kibucu pełniła dla niej funkcję terapeutyczną, leczyła rany po utracie dawnego życia.

Poetka Rywka Basman-Ben Chaim, która tworzyła w jidysz nieprzerwanie od lat czterdziestych XX wieku, odeszła niemal rok temu, mając 98 lat. Publikujemy wybór jej liryk w przekładzie pisarki i tłumaczki Belli Szwarcman-Czarnoty.

Czy istnieje jakaś wspólna płaszczyzna, na której możliwe byłoby uzgodnienie przeciwnych poglądów na rosyjską kulturę i odpowiednią politykę kulturalną podczas wojny? Obecne tendencje nie dają podstaw do dużego optymizmu: obywatele Ukrainy i państw zachodnich żyją w dwu różnych rzeczywistościach i w dwu różnych trybach prawdy: w jednej z rzeczywistości dominuje kultura, w innej zaś wojna ludobójcza.

Ukraina stała się zakładnikiem i ofiarą bezwzględnej walki o władzę prezydencką w USA. Z drugiej strony jest przedmiotem ścierania się dwóch szkół politycznego myślenia. To konflikt miedzy realistyczną szkołą, w wydaniu populistyczno-izolacjonistycznym, przedkładającą interesy ponad wartości oraz szkołą idealistyczną, widzącą w Ameryce obrońcę wolności, praw człowieka i demokracji oraz próbującą pogodzić zaangażowanie międzynarodowe z dalekowzrocznym dbaniem o własne bezpieczeństwo.

Zdziczały jest ojciec, usiłujący stawiać czoła wyśrubowanym wymaganiom znerwicowanej małżonki, wciąż noszący w sobie stygmat bękarta, pomimo pokaźnej już łysiny, która wbrew duchowej rzeczywistości bohatera, sygnalizuje, że dzieciństwo przeminęło już bezpowrotnie. Biedny, niepotrafiący odnaleźć się w rzeczywistości potransformacyjnej, która premiuje tryskające testosteronem wzorce męskości, niewysycony miłością w dzieciństwie i niezdolny do obrony tego, co najcenniejsze tak w nim, jak i we własnym dziecku. Duchowa samosiejka na wyjątkowo niesprzyjającej do życia glebie rodzinnej, krajowej, światowej...

Kiedy się długo stoi na jednej nodze z mocno zamkniętymi powiekami, robi się straszno. Człowiek się gubi sam przed sobą w głębokości bajora i wysokości nieba. Strach na myśl o tym, że po otwarciu oczu ciemności pozostaną. Strach człowiekowi, że zniknie wszystko oprócz niego. Że oślepione światłem oczy nie odnajdą siebie w środku kałuży i nieba. Myślę, że w tej kałuży i w tym niebie spokojnie wystarczy miejsca dla nas dwóch – i dla mnie, i dla autora.

Udałem, oczywiście, że jej nie widzę, że siedzę na kamiennym murku głęboko zamyślony – przecież milej, gdy to ciebie pozdrawiają, a nie odwrotnie – ale nie byłem pewien, czy aby nie zauważyła, że na nią zerknąłem. Tak czy inaczej było za późno, żeby coś zmienić, i siedziałem z pochyloną głową do chwili, aż wysoka sylwetka zasłoniła mi światło i dobiegł mnie niski głos wypowiadający słowa powitania. Początki rozmowy zawsze są nerwowe.

Ludzie umierają, odchodzą, nie przeżywszy najpiękniejszego uczucia na tym świecie, bo boją się miłości, nie ważne, spełnionej czy nie. Władze, niczym operatorzy prasy hydraulicznej, kontrolujące i określające, zależnie od reakcji większości społeczeństwa, siłę wywieranej presji lub granice wolności, oraz ich poplecznicy, karzą każdego, kto ośmiela się wyrazić swoje myśli i uczucia. Tak długo, jak będziecie pozwalali, by rządzili wami ci, którzy prześladują za myśli i uczucia, którzy je wam kradną, a potem próbują je wam odsprzedać z powrotem za pieniądze, tak długo nie zaznacie szczęścia, nie będziecie umierać spełnieni. Ani wy, ani wasze dzieci!

Urodziłem się w 1979 roku w Digorze (Turcja). Od najmłodszych lat zabraniano mi wyrażać to, co myślę. W Turcji jest to kwestia polityki państwowej. Rodzina, szkoła oraz media specjalizują się w "brainwashingu", aplikując do dziecięcych głów militarystyczne idee kemalizmu i radykalnego islamu.

Oczywiście, poznajemy też Zofię jako żonę, choć życie prywatne Hertzów przenikało się z pracą w Instytucie. Toteż w konsekwencji, o ile ona była cieniem Redaktora, to Zygmunt był jej cieniem. (...) Jakie były jej poglądy polityczne? Biografka akcentuje, że organicznie nie znosiła komunizmu. Możemy przyjąć, że w pełni identyfikowała się z Giedroyciem.

Wiersz, który wychodzi poza ustaloną przestrzeń i określony czas jest dobrym punktem wyjścia do rozmowy o poezji litewskiej twórczyni, ponieważ autorka potrafi w kilku wersach przekroczyć granice różnych światów (realistycznych, surrealistycznych, fikcyjnych, baśniowych).

W swoim zbiorze esejów autor często odwołuje się do pojęcia „geografii filozoficznej” – definicji geograficznego podporządkowania filozoficznym ideom i wyobrażeniom. Modelowanie map mentalnych „geografii filozoficznej” jest w jakimś sensie refleksją nad granicami.

Od końca ubiegłego wieku na Zachodzie używano tak zwanych systemów profilowania do tworzenia cech osobistych. Nazwa ta pochodzi od angielskiego słowa "profile" – profil. A same systemy zawierają kompleks psychologicznych metod oceny i przewidywania ludzkiego zachowania. Podobne narzędzia do profilowania wykorzystywane są także w nowych technologiach, w szczególności w Internecie (wyszukiwarki, sieci społecznościowe).

Kapitał społeczny to również pewien rodzaj indywidualnego wykształcenia, ale który przygotowuje nas do współpracy w przestrzeni społecznej, gdzie nie ma określonych stanowisk pracy i zakresu obowiązków. Skuteczność działania kapitału społecznego polega m.in. na łączeniu wedle potrzeb osób o różnych kompetencjach i specjalnościach czy nawet kulturowo uwarunkowanych różnych sposobach myślenia, bo z takich właśnie połączeń wynikają innowacje, wartość dodana, a niemożliwe staje się możliwe. W przypadku pomocy dla Ukrainy ten rodzaj kapitału przeliczał się głównie na zdolność społeczeństwa do kierunkowego wykorzystywania rozproszonych zasobów prywatnych.