Czasopismo kulturalno-społeczne 

Szkoda, że w 2024 roku ani polski Sejm, ani Senat nie wybrał żadnej kobiety na patronkę tego roku. Dlaczego więc nie przypomnieć 120 lat temu urodzonej filozofki i poetki Marii Zambrano. Szczególnie, że dwadzieścia lat Polski w Unii Europejskiej zobowiązuje do namysłu i poszukiwania wspólnych wartości.

Film szwedzkiej reżyserki Lisy Langseth właśnie tak się nazywa – „Do piękna”. Jest przeto o sile sztuki. O znaczeniu tej przysypanej banałami i częstymi powtórzeniami tezy zaczynamy zapominać. Zapominać, że sztuka nie jest tylko źródłem przyjemności. Sztuka zbawia, odradza, daje natchnienie.

Do dzisiaj nie uważam się za artystę plastyka, twórcę galeryjnego, malarza, czy grafika. Wernisaże mnie żenują, muzea nudzą. W Rijks Museum siedziałem ze trzy godziny przed jednym obrazem – „Uliczką” Vermeera i napisałem o nim esej, do National Gallery chodziłem tylko, by spotkać się z „Krzesłem Gaugina” van Gogha. Uwielbiam dzieła niektórych malarzy, ale widzę w nich przede wszystkim wizje literackie lub inspiracje filmowe.

A pewnego razu Nadziejka – miałyśmy około 11 lat – przyszła do mnie do domu się upić. Długo naciskała dzwonek do drzwi. Otworzyłam i od razu od pierwszych słów dyskretnie zakryłam jej usta, żeby babcia nie usłyszała, o czym mówimy. Weszłyśmy na strych. Nadia płakała.

Ta młoda kobieta – weteranka ATO, „szpitalniczka” , żona cyborga, matka dwojga dzieci. A jeszcze – malarka, poetka, redaktorka i ghostwriterka. Po zranieniu i licznych kontuzjach Sasza nie może spać i pozbyć się strasznego bólu głowy. Dwa lata leczenia nie przyniosły odczuwalnych rezultatów. Przywyknąć do tego, żadnych umysłowych i uczuciowych obciążeń – to wniosek lekarzy.

W 1947 roku Rywka Basman i Szmuel Ben Chaim zostali członkami kibucu Ha’Ma’apil. Rywka ukończyła seminarium nauczycielskie i pracowała w kibucu jako nauczycielka, mąż malował. W kibucu spędzili szesnaście lat, wyprowadzili się stamtąd, gdyż Szmuel uważał, że nie może tam realizować się w pełni jako malarz. Jego żona zapewne była innego zdania – praca w kibucu pełniła dla niej funkcję terapeutyczną, leczyła rany po utracie dawnego życia.

Poetka Rywka Basman-Ben Chaim, która tworzyła w jidysz nieprzerwanie od lat czterdziestych XX wieku, odeszła niemal rok temu, mając 98 lat. Publikujemy wybór jej liryk w przekładzie pisarki i tłumaczki Belli Szwarcman-Czarnoty.

Czy istnieje jakaś wspólna płaszczyzna, na której możliwe byłoby uzgodnienie przeciwnych poglądów na rosyjską kulturę i odpowiednią politykę kulturalną podczas wojny? Obecne tendencje nie dają podstaw do dużego optymizmu: obywatele Ukrainy i państw zachodnich żyją w dwu różnych rzeczywistościach i w dwu różnych trybach prawdy: w jednej z rzeczywistości dominuje kultura, w innej zaś wojna ludobójcza.

Ukraina stała się zakładnikiem i ofiarą bezwzględnej walki o władzę prezydencką w USA. Z drugiej strony jest przedmiotem ścierania się dwóch szkół politycznego myślenia. To konflikt miedzy realistyczną szkołą, w wydaniu populistyczno-izolacjonistycznym, przedkładającą interesy ponad wartości oraz szkołą idealistyczną, widzącą w Ameryce obrońcę wolności, praw człowieka i demokracji oraz próbującą pogodzić zaangażowanie międzynarodowe z dalekowzrocznym dbaniem o własne bezpieczeństwo.

Zdziczały jest ojciec, usiłujący stawiać czoła wyśrubowanym wymaganiom znerwicowanej małżonki, wciąż noszący w sobie stygmat bękarta, pomimo pokaźnej już łysiny, która wbrew duchowej rzeczywistości bohatera, sygnalizuje, że dzieciństwo przeminęło już bezpowrotnie. Biedny, niepotrafiący odnaleźć się w rzeczywistości potransformacyjnej, która premiuje tryskające testosteronem wzorce męskości, niewysycony miłością w dzieciństwie i niezdolny do obrony tego, co najcenniejsze tak w nim, jak i we własnym dziecku. Duchowa samosiejka na wyjątkowo niesprzyjającej do życia glebie rodzinnej, krajowej, światowej...

Kiedy się długo stoi na jednej nodze z mocno zamkniętymi powiekami, robi się straszno. Człowiek się gubi sam przed sobą w głębokości bajora i wysokości nieba. Strach na myśl o tym, że po otwarciu oczu ciemności pozostaną. Strach człowiekowi, że zniknie wszystko oprócz niego. Że oślepione światłem oczy nie odnajdą siebie w środku kałuży i nieba. Myślę, że w tej kałuży i w tym niebie spokojnie wystarczy miejsca dla nas dwóch – i dla mnie, i dla autora.

Udałem, oczywiście, że jej nie widzę, że siedzę na kamiennym murku głęboko zamyślony – przecież milej, gdy to ciebie pozdrawiają, a nie odwrotnie – ale nie byłem pewien, czy aby nie zauważyła, że na nią zerknąłem. Tak czy inaczej było za późno, żeby coś zmienić, i siedziałem z pochyloną głową do chwili, aż wysoka sylwetka zasłoniła mi światło i dobiegł mnie niski głos wypowiadający słowa powitania. Początki rozmowy zawsze są nerwowe.

Ludzie umierają, odchodzą, nie przeżywszy najpiękniejszego uczucia na tym świecie, bo boją się miłości, nie ważne, spełnionej czy nie. Władze, niczym operatorzy prasy hydraulicznej, kontrolujące i określające, zależnie od reakcji większości społeczeństwa, siłę wywieranej presji lub granice wolności, oraz ich poplecznicy, karzą każdego, kto ośmiela się wyrazić swoje myśli i uczucia. Tak długo, jak będziecie pozwalali, by rządzili wami ci, którzy prześladują za myśli i uczucia, którzy je wam kradną, a potem próbują je wam odsprzedać z powrotem za pieniądze, tak długo nie zaznacie szczęścia, nie będziecie umierać spełnieni. Ani wy, ani wasze dzieci!

Urodziłem się w 1979 roku w Digorze (Turcja). Od najmłodszych lat zabraniano mi wyrażać to, co myślę. W Turcji jest to kwestia polityki państwowej. Rodzina, szkoła oraz media specjalizują się w "brainwashingu", aplikując do dziecięcych głów militarystyczne idee kemalizmu i radykalnego islamu.

Oczywiście, poznajemy też Zofię jako żonę, choć życie prywatne Hertzów przenikało się z pracą w Instytucie. Toteż w konsekwencji, o ile ona była cieniem Redaktora, to Zygmunt był jej cieniem. (...) Jakie były jej poglądy polityczne? Biografka akcentuje, że organicznie nie znosiła komunizmu. Możemy przyjąć, że w pełni identyfikowała się z Giedroyciem.

Wiersz, który wychodzi poza ustaloną przestrzeń i określony czas jest dobrym punktem wyjścia do rozmowy o poezji litewskiej twórczyni, ponieważ autorka potrafi w kilku wersach przekroczyć granice różnych światów (realistycznych, surrealistycznych, fikcyjnych, baśniowych).

W swoim zbiorze esejów autor często odwołuje się do pojęcia „geografii filozoficznej” – definicji geograficznego podporządkowania filozoficznym ideom i wyobrażeniom. Modelowanie map mentalnych „geografii filozoficznej” jest w jakimś sensie refleksją nad granicami.

Od końca ubiegłego wieku na Zachodzie używano tak zwanych systemów profilowania do tworzenia cech osobistych. Nazwa ta pochodzi od angielskiego słowa "profile" – profil. A same systemy zawierają kompleks psychologicznych metod oceny i przewidywania ludzkiego zachowania. Podobne narzędzia do profilowania wykorzystywane są także w nowych technologiach, w szczególności w Internecie (wyszukiwarki, sieci społecznościowe).

Kapitał społeczny to również pewien rodzaj indywidualnego wykształcenia, ale który przygotowuje nas do współpracy w przestrzeni społecznej, gdzie nie ma określonych stanowisk pracy i zakresu obowiązków. Skuteczność działania kapitału społecznego polega m.in. na łączeniu wedle potrzeb osób o różnych kompetencjach i specjalnościach czy nawet kulturowo uwarunkowanych różnych sposobach myślenia, bo z takich właśnie połączeń wynikają innowacje, wartość dodana, a niemożliwe staje się możliwe. W przypadku pomocy dla Ukrainy ten rodzaj kapitału przeliczał się głównie na zdolność społeczeństwa do kierunkowego wykorzystywania rozproszonych zasobów prywatnych.

Syndrom stresu pourazowego (ang. skrót PTSD), bezsenność, niepokój, retraumatyzacja, nerwice i depresje – tak w uproszczeniu można przedstawić gamę skutków straumatyzowanego wojną współczesnego pokolenia. Najnowsze badania naukowe w Ukrainie wykazują powszechną depresję i wysoki stopień traumatyzacji ukraińskiego społeczeństwa.

To była moja pierwsza eskapada, eskalacja emocji. Adrenalina mieszała się ze strachem, no bo jechaliśmy z najbardziej wysuniętego na zachód punktu Ukrainy, gdzie rakiety nie dolatywały, do regionu Doniecka, który według wiadomości i reportaży stał cały w ogniu.

Przechadzka ulicami Lwowa może zakończyć się tragicznie, słyszymy i widzimy rakiety, w naszych telefonach odczytujemy informacje, czy już nastąpiła eksplozja, gdzie, jakie zniszczenia.

Walka w obronie przyrody nigdy nie doprowadziła mnie do zapaści psychicznej. Ale pomoc uchodźcom tak. Spowodowała, że znalazłam się w głębokim kryzysie psychicznym.

Tytuł „Miasto Ratownik” ustanowił w ubiegłym roku Wołodymyr Zełenski, jako symboliczne podziękowanie dla miast partnerskich, które są zaangażowane w niesienie pomocy Ukrainie i jej obywatelom w związku ze zbrojną inwazją Rosji. Obok Lublina, tytuł ten otrzymały również: Rzeszów, Przemyśl i Chełm. Co musiało się wydarzyć, że Lublin stał się miastem-ratownikiem - opowiada Krzysztof Stanowski z Urzędu Miasta Lublin.

Konstanty Gebert – psycholog, publicysta, korespondent wojenny – śledzi historię Izraela, a także ludobójstw ostatnich 120 lat, od wymordowania przez cesarskie Niemcy rdzennych mieszkańców Namibii aż po dokonujące się dzisiaj w Chinach wyniszczanie Ujgurów.

Rozmowa z Bohdanem Zadurą odbyła się miesiąc temu w rodzinnym mieście Puławy. W międzyczasie czasie poeta otrzymał statuetkę Ambasadora Wschodu, nagrodę od 10 lat przyznawaną przez magazyn „Kraina Bugu”.

W tamtych latach o historii obozu w Sobiborze mało kto w ogóle wiedział w Polsce i w Europie. Trudno było cokolwiek przeczytać na ten temat w języku polskim. Na palcach jednej ręki można policzyć publikacje dostępne wtedy dla badaczy.

Ściśle rzecz biorąc, „nieliberalna demokracja” to pojęcie wewnętrznie sprzeczne, jak smażona kula śniegu. Niemniej jednak, termin ten jest użyteczny do opisu stanu demokracji, która ulega erozji, ale nie została całkowicie zniszczona. Pogorszenie jest wciąż odwracalne za pomocą demokratycznych, zgodnych z prawem środków, w tym pokojowych masowych protestów.

Teraz, po śmierci Kundery, gdy internet zalewany jest artykułami na temat tego wielkiego czeskiego (czy aby na pewno?) pisarza, zastanawiam się: czemu tak wiele się mówi o jego biografii, a tak mało o jego dziełach? Czyżby pułapka tak zastawiona na artystów była równie nieuchronna, co podatki? Czy wgląd w życie twórców jest podatkiem, daniną, którą muszą oni zapłacić, by móc w ogóle tworzyć?

Co oglądam w wiadomościach? Rakiety spadły na Plac Wolności w centrum Charkowa i na dzielnicę mieszkaniową Czernihowa. Ostrzał artyleryjski Chersonia. Szereg ostrzałów rakietowych Ochtyrki w obwodzie sumskim. Ostrzał Borodianki. Ostrzał Dacznego w obwodzie odeskim. Ostrzał Basztanki w obwodzie mikołajowskim. Znowu Charków – dom mieszkalny. Bomba lotnicza w Żytomierzu – dom mieszkalny. Rakieta „Point U” w Mariupolu – dzielnica mieszkaniowa. Zabici i ranni, zabici i ranni, zabici i ranni – cywile, głównie rosyjskojęzyczni.

Z biernością łączy się następna cecha tradycyjnej (wypieranej z globalnej świadomości) prowincji, a mianowicie przywiązanie do powtarzalności. Bo przecież ciągłe powtarzanie uroczystości, obyczajów i zasad, ale także indywidualnych czynności napawa poczuciem bezpieczeństwa i dumy z tego, co znane, nasze i zawsze istniejące.

„Wiedza imperialna” gromadzi megatony kłamstw – drobnych i na pozór niewinnych, jeśli rozpatrywać każde z osobna. W całości jednak wszystkie te „fakty” istotnie zniekształcają rzeczywistość w sposób wygodny dla Moskwy, a jednocześnie szkodliwy dla Kijowa. Ukraińcy na każdym kroku zmuszeni są do żmudnego prostowania nonsensów i wyjaśniania, że ich język nie wyodrębnił się z rosyjskiego w XVI wieku, że Taras Bulba to nie słynny ataman rosyjski, a hopak to nie rosyjski taniec ludowy, że Iwan Franko nie był poddanym Imperium Rosyjskiego, jak pisano na oficjalnej stronie Komitetu Noblowskiego, że księżna kijowska Olga w żaden sposób nie mogła być w Х wieku Rosjanką, jak informowali kilka lat temu organizatorzy forum w Davos, oraz że tryzub, który został oficjalnie wpisany przez brytyjską policję na listę symboli terrorystycznych, to w rzeczywistości symbol narodowy Ukrainy.

„Jeśli chodzi o Rosję – twierdzi Ewa Thompson – rezultatem jej podbojów terytorialnych było wcielanie innych krajów do Rosji lub nadawanie władzy w tych krajach rządom służącym interesom rosyjskim. Literatura rosyjska pośredniczyła w tym procesie poprzez narzucanie podbitym terytoriom narracji obecności rosyjskiej, wypierającej rdzenną problematykę i narrację (...) pisarze rosyjscy korzystali ze swej uprzywilejowanej pozycji rzeczników rosnącego imperium, by odsunąć w cień inne dyskursy oraz jak narzucali swe prze(d)sądy (...) czytelnikom literatury rosyjskiej w kraju i za granicą."

Ukraiński rząd od czasu inwazji znajdował się pod rosnącą presją ze strony zradykalizowanych obywateli domagających się delegalizacji Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w Ukrainie, zwłaszcza po tym, jak jego liczni księża i hierarchowie zostali przyłapani na działalności wywrotowej, sabotażu i prorosyjskiej propagandzie lub innych formach kolaboracji z rosyjskimi okupantami.

Bardzo mi zależy, aby w Lublinie (mieście, którego medal otrzymałam) wiedziano, co się dzieje tu, na wojnie Hamasu z Izraelem, i aby znano fakty, które oficjalnie pozostają przemilczane.

Nie ulega wątpliwości, że kampania wyborcza pogorszyła relacje Polski z Ukrainą. Teraz nadszedł czas na ich poprawę. Chcielibyśmy Państwu pokazać nagranie przygotowane przez waszych ukraińskich kolegów, dziennikarzy telewizji informacyjnej 24 Kanał. Chcą wam, wszystkim Polakom przekazać coś ważnego: stworzyliśmy film, aby wyrazić wdzięczność. Rządy mogą się zmieniać, ale wdzięczność za wsparcie w trudnych czasach zawsze pozostanie w sercach ludzi.

Podziwiamy siedziby instytucji użyteczności publicznej, takie jak miejski teatr, przychodnię Kasy Chorych, kamienice dla oficerów czy słynny stanisławowski „ratusz”, który z jakichś tajemniczych powodów od razu miał być atrakcją turystyczną, a nie biurowcem. Z ciekawością śledzimy społeczne wysiłki wznoszenia nowych świątyń i budynków różnych organizacji zawodowych czy stowarzyszeń, które w przedwojennej Polsce wyręczały państwo w dostarczaniu mieszkańcom wielu usług publicznych (do już wspomnianych wyżej można tu dodać np. Związek Urzędników Państwowych, Żydowskie Towarzystwo Szkoły Ludowej i Średniej, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” czy Polskie Towarzystwo Tatrzańskie).

W "Insekcie" Kudajewa opowiada o przemocowym ojcu, obraz którego zostaje fragmentaryczny, rozproszony, rozbity na małe kawałeczki pamięci, z których autorka stara się na nowo, być może terapeutycznie – wykrystalizować narrację, jaka wreszcie pozwala na nadanie głosu ofiarom, pokazuje ich ból, traumy oraz pozostające nadal lęki. Samo opowiadanie tych historii potrzebuje odwagi.

Wydawało mi się, że jesteśmy zgodni w ocenie (...) Że łączy nas ta wielka cisza, jaka zapada w miejscach pamięci. I że w kraju, w którym gdzie łopaty nie wbijesz, tam krew tryska, nie trywializuje się znaczenia Zagłady – ani jej źródeł, ani daleko idących konsekwencji. I że pewnych granic się nie przekracza. Dziś myślę, że mamy problem. I że mamy go nie od dziś – tyle tylko, że do niedawna zerkaliśmy na niego spod mniej (Maria Peszek i „Modern Holocaust”) lub bardziej (Katarzyna Nosowska i „Miłość! Uwaga! Ratunku! Pomocy!”) przymkniętych powiek.

Agnieszka Budnik, literaturoznawczyni i autorka podkastu Raport z literatury, określiła "Republikę Głuchych" mianem „opowieści ze sznytem arcydzieła”. Ale już poprzedni tom, autobiograficzna książka poetycka Dancing in Odessa (2004), przyniósł twórcy uznanie i serię nagród.